بورس کالا، مرجع قیمت‌گذاری پسته
توجه بورس کالای ایران به دادوستد کالاهای کشاورزی در ماه‌های اخیر افزایش یافته است، آن‌هم در شرایطی که حجم تولید این کالاها مانند پسته و زعفران افزایش یافته و بستر مناسب‌تری را برای رونق معاملات پدید آورده است. مدیرعامل بورس کالای ایران معتقد است که بورس کالای ایران هم‌اکنون یکی از مراجع قیمت‌گذاری (داخلی) پسته و زعفران است و این ظرفیت می‌تواند برای سایر کالاهای مشابه نیز اجرایی شود.
توجه به معاملات گواهی سپرده کالایی برای محصولاتی که کمتر با قیمت‌گذاری‌های رسمی در ارتباط هستند مدتی است که به‌عنوان یک رویکرد در بورس کالا در پیش گرفته شده است. با توجه به تلاش بورس کالا برای جذب عرضه‌های بیشتر محصولات کشاورزی؛ به نظر می‌رسد دورنمای بازار این محصولات در بورس کالا بهتر از شرایط فعلی باشد. در هر حال بازار فیزیکی محصولات کشاورزی در بورس کالا آمار دلسردکننده‌ای دارد اگرچه تلاش بورس کالا از مسیر رونق این بازار به کمک ابزارهای مالی ادامه یافته و می‌تواند محصولات بیشتری را در بر بگیرد. بعد از ثبت معاملات زعفران، زیره و پسته در قالب گواهی سپرده کالایی، کشمش و خرما هم در صف ورود به بورس کالا هستند. خبرگزاری فارس در گفت‌وگویی با حامد سلطانی‌نژاد به آخرین وضعیت معاملات در بورس کالا پرداخته است.
بورس کالا تاکنون مرجع قیمت‌گذاری کدام‌یک از کالاهای عرضه‌شده در بورس بوده است؟
در بورس کالا چون به‌صورت مستمر کالا عرضه می‌شود، مرجع تعیین قیمت در داخل کشور است به‌طوری‌که در برخی از کالاها مبنای تعیین قیمت در بازارهای خارج از بورس هم به حساب می‌آید، اما در حوزه بین‌الملل نشریه آرگوس که یک منبع خارجی است، قیمت‌های کشف شده در بورس کالا در برخی کالاها را به‌عنوان مرجع اعلام کرده و نرخ فرآورده‌های نفتی را نیز منتشر می‌کند. ما تنها قانع به کشف قیمت در بازارهای داخلی نیستیم، می‌خواهیم در چشم‌انداز آینده در منطقه مرجع قیمت‌گذاری باشیم، بنابراین سراغ برخی کالاها مثل زعفران و پسته رفته‌ایم؛ به دلیل آنکه عمده تولید این محصولات در ایران است، باید قیمت آن هم در ایران کشف شود.
تولید زعفران عمدتا در ایران صورت می‌گیرد، آیا بورس کالای ایران مرجع قیمت این محصول است؟
در روزهای اخیر علاوه بر پنج انبار پذیرش شده در بورس کالا، یک انبار جدید زعفران در استان خراسان رضوی با ظرفیت حدود ۱۰ تن پذیرش شد که از طریق آن گواهی سپرده زعفران معامله می‌شود و در این راستا ظرفیت انبارهای زعفران در بورس کالا تا ۵۰ تن نیز قابل افزایش است. امسال به واسطه بارندگی‌های مناسب، سال آور یا پرمحصول برای زعفران است و براساس برآوردهای صورت گرفته توسط فعالان حوزه کشاورزی پیش‌بینی می‌شود، حدود ۴۵۰ تا ۵۰۰ تن زعفران در کشور تولید شود.
برای زعفران خرید توافقی یا خرید حمایتی انجام می‌شود؟
قاعدتا خرید توافقی در مورد زعفران با رویکرد حمایتی توسط دولت اجرا می‌شود. به‌عنوان مثال دولت از طریق یک نهاد مباشر حداقل قیمت را تعیین می‌کند و فرآیند خرید حمایتی از طریق این نهاد صورت می‌پذیرد. معتقدیم اگر کالاها در بورس کالا عرضه شوند، مشکل واسطه‌گری تا حد زیادی حل می‌شود؛ در مورد زعفران نیز باید بازار داخلی زعفران تقویت و حمایت شود، وگرنه به‌رغم رتبه نخست تولید محصول، مرجعیت قیمت از آن کشور دیگری می‌شود. یک بحث در مورد بسته‌بندی زعفران و بحث دیگر بازاریابی زعفران است که باید به‌صورت جدی در نظر گرفته شود. علاوه براین تا کنون بازاری منسجم و شفاف برای محصول زعفران وجود نداشت و اطلاعات ناقص کشاورزان در مورد میزان برداشت محصول و نیز قیمت‌های معاملاتی، بعضا سبب متضرر شدن آنها می‌شد، اما اکنون بازار شفاف بورس کالا که ظرفیت معامله برای تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی را فراهم کرده است، در اختیار ذی‌نفعان این حوزه است.
آیا با توجه به اینکه ۹۰ درصد زعفران دنیا در ایران تولید می‌شود، ایران مرجع قیمت‌گذاری زعفران است؟
به‌رغم رتبه نخست ایران در تولید محصول زعفران، همان‌طور که اشاره شد به دلیل مشکلات و مباحثی مانند ضعف در بسته‌بندی و بازاریابی زعفران ایران، مرجعیت قیمتی در اختیار ایران نیست. درحال‌حاضر حجم قابل‌توجهی از زعفران در بورس کالا معامله می‌شود.از زمان راه‌اندازی معاملات گواهی سپرده کالایی در بورس کالا تاکنون بیش از ۱۰۰ تن زعفران در بورس کالا معامله شده و امسال نسبت به سال قبل مقدار معاملات زعفران رشد قابل‌توجهی داشته است، اگر خرید توافقی هم به این رقم اضافه شود، قابل‌توجه خواهد بود. البته همه زعفران تولیدی حائز شرایط استاندارد معاملات در بورس کالا نیست. در مورد زعفران قرارداد آتی نیز که در بورس راه‌اندازی شده است، در این نوع معاملات کشاورز درخصوص قیمت‌های آینده زعفران پیش‌بینی می‌کند و تصمیم می‌گیرد که آیا محصول خود را بفروشد یا نگه دارد. از طرفی به‌واسطه این معاملات استاندارد زعفران نیز بهبود یافته است، اما در عین حال مشتریان خارجی به قیمت زعفران در بورس کالای ایران توجه می‌کنند. تجار مطرح و عمده، زعفران خود را از انبارهای بورس تامین می‌کنند و برندهای معتبر زعفران انبارهای پذیرفته‌شده در بورس دارند. این انبارها دارای شرایط استاندارد مد نظر بورس برای نگهداری زعفران هستند. به‌عنوان مثال استانداردهایی از قبیل شرایط نگهداری، حفظ دما و رطوبت انبار در شرایط استاندارد، تامین امنیت انبار و… که باعث می‌شود از زعفران مانند یک کالای ارزشمند نگهداری شود. تمامی این موارد برای این است که به سمتی حرکت کنیم که بتوانیم با ایجاد بازاری منسجم، شفاف و با ابزارهای مالی متنوع، بستر مرجعیت قیمتی ایران در حوزه کالاهای استراتژیک مثل زعفران را فراهم کنیم. در مورد پسته هم رویکرد همانند زعفران است و قصد داریم انبارهای استانداردی در بورس پذیرش شود، اما کمی در مورد پسته مقاومت صورت می‌گیرد.
بالاخره آیا بورس کالای ایران مرجع تعیین قیمت زعفران است یا نه؟
بورس کالا یکی از مراجع قیمت‌گذاری زعفران در ایران است، البته هنوز زمینه توسعه انبارها و افزایش حجم معاملات وجود دارد و تجار بزرگ زعفران در حوزه داخلی در بورس فعال هستند، بنابراین می‌توان گفت بورس کالای ایران در حوزه داخلی یکی از مراجع اصلی تعیین قیمت زعفران است و با ورود فعالان بزرگ در حوزه صادرات به این بازار؛ این امکان نیز وجود خواهد داشت که به سمت مرجعیت قیمتی در سطح بازارهای جهانی زعفران حرکت کنیم.
در مورد استانداردهای پسته چه مواردی در بورس کالا مدنظر قرار می‌گیرد؟
استانداردسازی پسته با همکاری کارگروهی تخصصی از اتاق بازرگانی کرمان و خراسان و بورس کالای ایران صورت گرفته است. در مرحله اول پسته خشک طبیعی خندان فندقی با اونس ۳۰-۳۲ با اقتباس از استاندارد ملی ایران و حتی در برخی از آیتم‌ها با بهبودهایی نسبت به استاندارد ملی به‌عنوان مشخصات کیفی محصول پسته تعیین شده است که معاملات آتی نیز روی همین استاندارد راه‌اندازی شد. در ادامه این امکان وجود دارد که با گسترش ظرفیت انبارهای پسته سایر انواع پسته و نیز سایر اونس‌ها (ملاک طبقه‌بندی سکه) نیز در انبارهای گواهی سپرده در قالب نمادهای مجزایی پذیرش شوند. البته در بورس‌های کالایی وقتی یک کالا با گرید خاصی پذیرش و استاندارد برای آن در نظر گرفته می‌شود، قیمت بقیه گریدها با لحاظ کسر و صرف (کاهش یا افزایش قیمت سایر گریدها براساس قیمت شاخص) از روی آن استاندارد تعیین می‌شود و هدف نهایی مرجعیت قیمت است. هدف این است که قیمت در دست عده محدودی نباشد و قیمتی که در بورس تعیین می‌شود، قیمت عادلانه و رقابتی است که برآمده از مجموعه ترجیحات فعالان بازار است. در مورد زعفران و پسته به‌دنبال این هستیم که قیمت به‌صورت منصفانه کشف شود و در نتیجه چرخه پس‌انداز و درآمد و سرمایه‌گذاری برای کشاورزان بهبود یابد.
معمولا باید چه مقدار از یک کالا در بورس کالا ارائه شود تا بگوییم قیمت مرجع قیمت‌گذاری شده است؟
پاسخ دقیق و قطعی برای این سوال وجود ندارد، زیرا در مورد هر کالا و بسته به ساختار بازار سنتی موجود برای آن کالا، بزرگی و کوچکی بازار آن کالا، وجود یا وجود نداشتن مراجع قیمتی جهانی برای آن کالا و سایر عوامل شرایط متفاوت است. در واقع بهتر است، این طور بگویم که هرگاه فعالان اصلی و عمده زعفران یا هر کالای دیگری برای اطلاع از قیمت‌های عمده‌فروشی آن کالا به قیمت‌های کشف شده در بورس مراجعه کردند و آن را معیار قابل اتکایی برای خود در نظر گرفتند می‌توان گفت که بورس به هدف خود یعنی مرجعیت قیمت‌گذاری رسیده است. مثلا در مورد زعفران هرچند در سال گذشته بیش از یک پنجم تولید آن در بورس عرضه شد(در مجموع بازار فیزیکی و گواهی سپرده کالایی) اما می‌توان گفت که مرجعیت قیمتی در این حوزه به دست آمده است، زیرا تمامی کشاورزان و بخش قابل‌توجهی از تجار قیمت‌های کشف شده در بورس را مبنای معاملات خود قرار می‌دادند. به هر حال درخصوص کالاهای مختلف باید به تجربه به اعداد مدنظر شما برسیم. اما تلاش‌های بورس کالا در حوزه توسعه بازار محصولات پذیرفته شده ادامه دارد.