ویرانی خانه‌های تاریخی بی‌نام در کرمان
به گفته معاون میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمان مالکان خانه‌های تاریخی با توجه به شرایط اقتصادی راغب به ثبت اثر نیستند. آن‌ها ترجیح می‌دهند که ملکشان را بفروشند یا تخریب و ساخت و ساز کنند.
خبرنگار: مرضیه قاضی زاده
سه ماه از تخریب خانه قاجاری «تیمو» نگذشته بود که خانه دیگری را تخریب کردند.
این بار حتی به حریم مسجد ملک هم دهن‌کجی کردند. این خانه هم مانند خانه تاریخی «تیمو» در لیست آثار ثبت ملی کرمان نبود.
از ابتدای امسال تا به حال 10 خانه در شهر کرمان زیر لودر رفته است. بافت ارزشمند این شهر هر روز و هر روز تهدید می‌شود و عقب‌نشینی می‌کند.
دیگر فقط چند تکه لکه تاریخی در بازار و کاروانسرا و یخدان باقی‌مانده و با ادامه این روند، نشانی از گذشته این شهر باقی نخواهد ماند.
این خانه قاجاری را که در حریم مسجد ملک است، شش روز قبل تخریب کردند. عمارتی که بیش از صد سال زیر بار برف و باران و زلزله سر خم نکرده بود حالا با خاک یکسان شده است.
هیچ اثری از این خانه که نامی هم ندارد باقی نمانده، حتی آوارش را هم برده‌اند.
تنها یک کوچه بین این خانه تا مسجد ملک فاصله است، آن طور که امید ابراهیمی، فعال میراث‌فرهنگی کرمان به «پیام ما» می‌گوید این مجموعه خانه بود. «سه خانه در کنار یک دیگر که دو تا را تخریب کردند.»
این فعال میراث‌فرهنگی می‌گوید این بنای ویران‌شده جز معدود خانه‌هایی بوده که تمام قسمت‌هایش سالم بوده است: «سرتاسر دیوارها آجر مهری بود و خانه هم کاملا سالم بود.
در و پنجره چوبی و تنور و زیرزمین در طول این سال‌ها کاملا حفظ شده بود ولی متاسفانه این دو خانه فروخته شد و مالک جدید هم هر دو را تخریب کرد.» هر دو خانه قدیمی بودند اما تنها یک خانه ارزش ثبت شدن در فهرست آثار ملی را داشت.
ابراهیمی می‌گوید: «این خانه در حریم بازار و حریم مسجد ملک بوده، فاصله خانه تا مسجد ملک حتی صد متر هم نبوده است.»
این فعال میراث‌فرهنگی با انتقاد از عملکرد شهردار و میراث در خصوص حفظ بناهای تاریخی کرمان می‌گوید: «طبق قانون شهرداری نباید مجوز ساخت و تخریب چنین خانه‌هایی را در بافت تاریخی بدهد. خانه تیمو را خراب کردند، دو خانه دیگر کنار بازار قلعه محمود را هم خراب کردند، متاسفانه هیچ کس هم به فکر نیست و صدا از هیچ مسئولی در نمی‌آید.»
او با اشاره به روند تخریب خانه‌های تاریخی در کرمان می‌گوید: «ما دیگر بافت تاریخی در سطح شهر نداریم. فقط یک بازار مانده و یک سری عناصر و اجزای ارزشمند مثل یخدان‌ها، کاروانسراها و تک‌خانه‌های قدیمی که همان‌ها را هم دارند خراب می‌کنند و کنارشان برج می‌سازند.»
برای تخریب استعلامی از میراث نگرفتند
مجتبی شفیعی، معاون میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمان به کرمان نو می‌گوید:«این خانه در لیست آثار ملی به ثبت نرسیده است. متاسفانه برای تخریب هم استعلامی از میراث‌فرهنگی گرفته نشده است.»
معاون میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمان در پاسخ به علت ثبت نکردن این خانه در فهرست آثار ملی می‌گوید: «خیلی از خانه‌ها در سراسر کشور هستند که ارزش فرهنگ و تاریخی دارند ولی در فهرست آثار فرهنگی به ثبت نرسیده‌اند.
او افزود: برای ثبت اثر باید پرونده ثبت آماده شود که شامل مستندسازی، نقشه‌برداری کامل بنا، تصویربرداری و یک گزارش کامل از بنا است. این‌ها باید باشد تا پرونده به کمیته ثبت خانه‌های تاریخی وزارت‌خانه برود. آنجا هیاتی حضور دارد که این موضوعات را بررسی می‌کنند و اگر خانه شرایط لازم را داشته باشد، در فهرست آثار ملی جای می‌گیرد.»
او علت ثبت نشدن این خانه را همکاری نکردن مالک می‌داند: «مشکلی که ما با مالکان این بناها داریم این است که آن‌ها حتی اجازه ورود به کارشناسان میراث‌فرهنگی را هم نمی‌دهند. تا این اجازه به ما داده نشود، پروسه تشکیل پرونده انجام نمی‌شود و این بناها به ثبت ملی نمی‌رسند.»
چالش بعدی برای ثبت یک اثر اجازه مالک برای ثبت شدن ملک در لیست آثار تاریخی است. شفیعی می‌گوید: «برای ثبت اثر باید رضایت مالک را بگیریم یعنی باید به مالک ابلاغ شود که ما می‌خواهیم ملک را به ثبت آثار ملی برسانیم و مالک هم اعلام کند که موافق است و می‌توانید کار را پیگیری کنید.»
مالکان راغب به ثبت اثر نیستند
به گفته شفیعی در خصوص این ملک حتی اجازه ورود به میراث‌فرهنگی هم داده نشده است.
معاون میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمان توضیح می‌دهد: «خیلی از مالکان با توجه به شرایط اقتصادی رغبتی به ثبت اثر ندارند. آن‌ها ترجیح می‌دهند که ملکشان را بفروشند یا تخریب و ساختوساز کنند.»
او معتقد است که تنها راه برای نجات خانه‌های تاریخی کرمان ایجاد مشوق برای مالک است: «اگر بخواهیم در این قضیه موفقیتی داشته باشم دولت باید یک سری مشوق‌ها و امتیازات به مالک بنا بدهد که آن‌ها راغب به ثبت اثر شوند و به نحوی ترجیح دهند که ملکشان به ثبت ملی برسد تا این‌که تخریب شود.»
سوال اینجا است که چرا با وجود استعلام نگرفتن از اداره میراث‌فرهنگی استان، شهرداری مجوز تخریب این خانه تاریخی را داده است؟
پرسشی که در ابتدا سلمان متحدین، مدیر ارتباطات و امور بین‌الملل شهرداری کرمان این‌گونه به کرمان نو پاسخ می‌دهد: «وقتی ملکی شخصی است، مجوز برای تخریب از شهرداری گرفته نمی‌شود. مالک اختیار بازسازی، بهسازی یا تخریب ملک خود را دارد و اصلا کاری به شهرداری ندارد. تنها در صورتی که ملک میراثی باشد، مجوز تخریب را میراث صادر می‌دهد.»
این درحالیست که طبق قانون مالکان منازل مسکونی که قصد نوسازی دارند، بدون گرفتن پروانه، حق تخریب بنا را ندارند. همچنین حضور مهندسان ناظر برای اجرای عملیات تخریب ضروری است چرا که این کار احتمال وقوع حوادث ناشی از تخریب ساختمان را بسیار زیاد می‌کند.
با توجه به همین خطرات بوده که قانون‌گذار برای این موارد، الزامات قانونی را در نظر گرفته است. البته تا قبل از سال 1360 پروانه تخریب بنا جداگانه صادر می‌شد و پروانه نوسازی نیز پس از تخریب و جمع‌آوری نخاله‌های ساختمانی، به مالک ارائه می‌شد.
این قانون از سال ۱۳۶۰ دچار تغییر و تحول شد، به طوری که از این سال به بعد، پروانه تخریب و نوسازی با هم صادر می‌شود.
حالا یک روز پس از این گفتوگو مدیر روابط‌عمومی این سازمان در پاسخ به پیگیری‌های کرمان نو برای مصاحبه با شهردار منطقه 5 می‌گوید: «من با آقای قطب‌الدینی، شهردار منطقه 5 صحبت کردم، اگر مجوزی از شهرداری برای این تخریب دارید نشان دهید.»
او این بار می‌گوید: «اگر صاحب ملک یا کسی که می‌خواهد ملکی را بخرد به شهرداری مراجعه کند، اولا شهردای از میراث‌فرهنگی استعلام می‌گیرد که این ملک میراثی است یا خیر؟ دوما اگر در محدوده یک مکان تاریخی باشد، محدودیت‌های میراثی آن را استعلام می‌گیرد.»
به گفته مدیر ارتباطات و امور بین‌الملل شهرداری کرمان برای ملک مذکور هیچ مجوزی از شهرداری برای تخریب گرفته نشده و برای پروانه ساختوساز مراجعه نشده است.
درحالی مدیر روابط‌عمومی این سازمان از طی شدن روند قانونی و استعلام شهرداری از میراث‌فرهنگی برای تخریب و صدور پروانه ساختوساز می‌گوید که دو روز قبل فریدون فعالی، مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان در گفتوگو با ایلنا گفته بود: «قبلا در قالب مرمت اضطراری، مالک راضی به استحکام‌بخشی و حفظ بنا می‌شد و ما هم به‌طور مستمر می‌توانستیم به تعدادی از این ملک‌ها، سرکشی کنیم.»
او افزود: «ولی الان مالک وقتی می‌بیند که دورتادور ملکش او تخریب شده و آپارتمان‌های نوساز ساخته شده، هیچ تمایلی برای ثبت ملی آن ندارد و می‌گوید می‌خواهم آن را بکوبم و مجوزش را هم از شهرداری می‌گیرد؛ چون این خانه ثبتی نیست، شهرداری هم از ما استعلامی نمی‌گیرد.»