صنعتی شدن استان؛ رؤیا یا واقعیت
مینو رمضانی پور- کرمان تشنه است. برخی مدیران رؤیای صنعتی شدن را در سر می پرورانند. به دنبال راهی برای رشد و رونق اقتصادی با جایگزینی صنعت به جای کشاورزی هستند. شاید بتوانند به این رؤیا لباس واقعیت بپوشانند. اما نگرانی از جایی شروع میشود که آبی نیست تا بخواهد پاسخگوی رشد صنایع معدنی باشد. از طرف دیگر سیاست های جامعی برای به کارگیری تتمه آب موجود برای تحقق اهداف پیش رو وضع نشده است.
از کم آبی استان تا به کارگیری منابع آبی در صنعت و معدن
چندی پیش مهدی حسینی نژاد، رئیس سازمان صمت استان کرمان از انتقال 1500 میلیارد تومان سرمایه شرکت ملی مس به استان خبر داد و این اتفاق را به عنوان راهی جهت تسریع صنعتی شدن استان دانست. مشکل کم آبی استان یکی از عواملی است که لزوم استفاده آن در صنعت و معدن مورد بحث و بررسی است و طی سال های گذشته نگرانی کارشناسان مسائل آب و محیط زیست را به همراه داشته است. طبق گفته محمد طاهری، مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب، در استان کرمان هشت هزار لیتر در ثانیه ظرفیت تأمین آب داریم و با وضعیت مصرفی کنونی با کمبود یک هزار و ۶۰۰ لیتر بر ثانیه آب مواجه هستیم.
از سوی دیگر، در سالهای اخیر میبینیم که مسئولین بخش صنعت و معدن استان تأکید دارند که میزان آب 95 درصدی که در بخش کشاورزی به کار گرفته میشود، باید به بخش صنعت و معدن منتقل شود یا تغییر کاربری دهد تا از این طریق هم بخش صنایع و معادن رشد و توسعه بیشتری داشته باشد و هم ارزش افزوده بیشتری ایجاد شود و معتقدند میزان آب یک درصدی که در صنعت به کار میرود، نسبت به 95 درصد بخش کشاورزی قابل قیاس نیست و صنایع و معادن درصد ناچیزی از آب استان را برای تولیدات مصرف می‌کنند.
استفاده از صنایع آببر، معزل پیش رو
در حالی که کشورهای توسعه یافته، در سال های اخیر رشد و توسعه خود را از بخش صنایع و معادن به حوزه فناوریهای نوین پیش برده و حتی عصر ارتباطات و جامعه اطلاعاتی را پشت سر گذاشته و صنعت خود را بر پایه فناوری های دیجیتال و تکنولوژی های سه بعدی هدایت میکند، کشور ما هنوز بر صنعتی شدن روزافزون بر پایه کارخانه‌ها و معادن متمرکز است و این خود زنگ خطری برای منابع آب کشور و مخاطرات زیست محیطی است.
صنایع آببر، به دلیل داشتن مواد آلاینده باعث آلودگی های زیست محیطی می‌شوند و برای تولید نیاز اساسی به آب دارند. بر اساس آماری که وزارت صنعت، معدن و تجارت از مصرف آب در بخش های مختلف صنعتی ارائه کرده است، بیشترین میزان مصرف آب در سال 1390 مربوط به صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی بوده که 40 درصد از آب مصرفی بخش صنعت را به خود اختصاص داده است. اما اکنون بخش معدن و تولید فلزات اساسی در دهه اخیر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و همین امر سبب افزایش تولیدات و در نتیجه افزایش مصرف آب در بخش صنعت شده است. مثلاً اگر صنعت فولاد را در نظر بگیریم، متوسط میزان مصرف سرانه آب برای تولید 1 تن فولاد، حدود ۲۸ متر معکب بر تن یا 230 هزار لیتر آب بوده که از این میزان متوسط حدود یک و نیم درصد بازیافت شده و به خطوط تولید بازمی‌گردد و سه درصد به طور معمول به صورت بخار و ضایعات دیگر هدر میرود و بقیه دورریز میشود.
از این گذشته، نه تنها در استان کرمان بلکه در کل کشور، آمایش سرزمین برای برآورد اینکه هر استان تا چه حد توانایی فعالیت در زمینه صنعتی و معدنی یا کشاورزی را دارد یا خیر انجام نمی‌شود. دلاور نجفی، کارشناس محیط‌زیست استان در مصاحبه با کرمان نو اعلام کرده بود که اگر تصمیم بر صنعتی شدن است باید صنایعی که در این استان روی کار می‌آیند آببر نباشند. اما کارشناسان صنعت و معدن اصرار دارند که الگوی مصرف باید از کشاورزی به سمت صنعت پیش برود و معتقدند پروژهایی در دست اجرا دارند که باعث مصرف بهینه آب در بخش صنعت میشود.
برخی پروژه‌ها و برنامه‌های در دست اجرا
اکنون برای تأمین منابع آبی صنایع و معادن، پروژه هایی در دست بررسی است. یکی از پروژه‌ها، انتقال آب از خلیج فارس به استان بوده که بعضی از کارشناسان پیشرفت 50 درصدی این پروژه را تأیید کرده‌اند. به گفته مهندس یاری مدیر عامل شرکت انتقال آب خلیج فارس، تاکنون حدود 54 درصد پیشرفت فیزیکی داشته و براساس برنامه زمانبندی در اوایل فصل پاییز فاز اول انتقال آب به منطقه سیرجان عملیاتی خواهد شد.
از دیگر پروژه ها، انتقال 230 میلیون متر مکعب آب از دریای عمان به فلات مرکزی کشور است که این پروژه نیز تاکنون به پیشرفت 40 درصدی رسیده است که بیشتر مصرف این آب برای کارخانه گل‌گهر و منطقه صنعتی سیرجان مدنظر است.
یکی دیگر از راه های تأمین منابع آبی، تصفیه پساب‌ها و تغییر مصرف کاربری چاههای کشاورزی به صنعت است. به زعم ابراهیم علیزاده، مدیر عامل شرکت آب منطقهای استان، صنعت (جایی مانند فولاد) می‌تواند با خرید چاههای کشاورزی از آن‌ها به عنوان منبع آبی استفاده کند که این موضوع در مواد 27 یا 28 توزیع عادلانه آب هم قید شده است. اما محمد درویش کنشگر محیط زیست، در گفتگو با روزنامه همشهری در خصوص اجرایی کردن این پروژه اشاره می کند که این آب بر اثر نفوذ به منابع زیرزمینی به محیط زیست برمی‌گردد، اما وقتی همین آب به بخش صنعت ارجاع پیدا میکند، حتی یک قطره آن هم به طبیعت برنمی‌گردد. در نتیجه اگر قرار است هزار متر مکعب آب از بخش کشاورزی کم و به صنعت اضافه شود، باید حتماً تمهیدات لازم برای برگشت این آب هم انجام شود تا دست‌کم 20 درصد از این آب دوباره به محیط زیست برگردد.
ما نگرانی در خصوص آب نداریم
با توجه به نگرانی هایی که در خصوص تأمین منابع آبی صنایع و معادن استان وجود دارد که آیا این شکل از صنعتی شدن به نفع استان است یا خیر، مهدی حسینی نژاد در گفتگو با سایت کرمان نو اینگونه توضیح میدهد: «ما برای افق سال 1404 ، به 141 میلیون متر مکعب آب نیاز داریم. آبی مصرفی استان در حال حاضر، حدود شش میلیارد مکعب است و از این آب حدود 95 درصد در بخش کشاورزی مصرف می شود. صنعت که 141 میلیون است، تقریباً نزدیک به یک و نیم درصد مصرف میکند که در مقابل مصرف آب کشاورزی، با توجه به پروژه‌های بزرگی هم که برای احداث داریم، عدد قابل مقایسهای نیست. دوم اینکه ما در حوزه صنعت تلاش کردیم که بخشی از آب را از طریق پروژه هایی چون انتقال آب از خلیج فارس تأمین کنیم. سوماً تلاشمان این بوده که صنعت به سمت بهینه مصرف کردن آب برود. همین اوایل امسال یک پروژه در شهر زرند در جهت بهینه سازی مصرف آب افتتاح کردیم که توانستیم 500 هزار متر مکعب آب را با بهینه مصرف کردن ذخیره کنیم که اتفاقاتی از این دست در حال وقوع است. ما نگرانی در خصوص آب نداریم، چرا که به صنعتی شدن استان کمک میکنیم و حتی در بخش فاضلاب شهری هم پروژه هایی در دست احداث داریم که باعث رشد و توسعه شهرهای استان می شود.»
وی در خصوص کارآمدی تکنولوژی هایی که در این صنایع استفاده میشود، اینگونه اظهار میکند: «من دعوت میکنم که از پروژه فکور صنعت زرند بازدید کنید که در آنجا بهینه مصرف کردن را نزدیک میبینید، یا انتقال آب خلیج فارس که تا الان حدود 45 درصد پیشرفت فیزیکی داشته را از نزدیک شاهد خواهید بود و هم اکنون استفاده از این تکنولوژیها اتفاق افتاده است و موضوعی نیست که بخواهد در آینده اتفاق بیفتد.»
حسینی نژاد در پایان نتیجه‌های که این شکل از صنعتی شدن در رشد و توسعه استان دارد را یک جهش بزرگ میداند و بر این موضوع تأکید دارد که محدودیت منابع آبی دغدغه استان است و حتماً باید به سمت بهینه مصرف کردن این آب در حوزه کشاورزی و صنایع و معادن حرکت کنیم. وی در ادامه میگوید: «پروژه انتقال آب از خلیج فارس که فاز اول آن برنامه‌ریزی شده و تا پایان سال آینده به بهره‌برداری میرسد، یا پروژه‌های زیرساختی مثل فاضلاب های شهری که در شهرهای زرند و رفسنجان و شهربابک در حال اجرا است، نه تنها به تأمین منابع آبی در صنعت و معدن، بلکه به سیستم‌های آب و فاضلاب شهری هم کمک می‌کنند.»
این در حالی است که آقای اشرف گنجوئی، کارشناس مسائل آب، در گفتگو با سایت خبری کرمان نو تأکید کرد که در بخش صنعت و معدن، باید مستقلاً از آب دریاها استفاده کرد یا اینکه این کارخانه های صنعتی به شهرهای دیگر منتقل شوند و دست از سر سفره‌های آب زیرزمینی برداریم. وی با اشاره به شرکت ذوب مس عنوان کرد: «قصه کمبود آب استان، از اساسی ترین مسائلی است که ذوب مس باید به آن توجه کند. ذوب مس تمام دشت های خاتون آباد، شهربابک و رفسنجان را چاه زده و این چاه را به کارخانه منتقل کرده، به اضافه اینکه این چاه ها مجاز و غیرمجاز هستند، یعنی حتی از زدن چاه های غیرمجاز هم دریغ نکرده است. از سوی دیگر در این کارخانه از سفره های آب زیرزمینی برای شستشوی سنگ استفاده میشود که این امر آحاد مردم کرمان را می سوزاند و گذشته از این هیچ صرفه جویی در استفاده از این آب نیست.»
حال این رؤیایی که در سر مسئولین برای صنعتی شدن وجود دارد و صدای مخالفت و اعتراض کارشناسان آب و محیط زیست را بلند کرده، معلوم نیست به چه شکل و با چه برنامه هایی رنگ واقعیت به خود میگیرد. در این میان شهر ما اسیر چنگال کم آبی است و تمام این پروژه‌ها هزینه‌بر هستند. پس باید سیاست‌ها و برنامهریزیهای دقیق و ارزیابی شدهای برای تأمین منابع آب صورت گیرد تا امروز که این راه از صنعتی شدن به عنوان فرصت رشد و توسعه تلقی میشود، روزی به عنوان تهدیدی بزرگ علیه منابع آبی استان قد علم نکند.