سم در شیر پاستوریزه؟ از ادعا تا واقعیت

موضوع آلودگی مواد غذایی صنعتی و وجود سموم مختلف در غذاهایی که از تولیدات کارخانه‌های مختلف محسوب می‌شوند همواره از مسائل مهم مورد توجه جامعه محسوب می‌شود. به ویژه در حوزه لبنیات که به خاطر فسادپذیری و استعداد بالا در میکروبی شدن و همچنین گستردگی جامعه مصرف‌کننده، نظارت و حساسیت بر آن بسیار بالاست.

بررسی‌ها و پیگیری‌ها از انجمن علمی بهداشت و ایمنی مواد غذایی ایران درباره اظهار نظر بازرس این انجمن نشان می‌دهد که کارشناس حاضرشده در برنامه شبکه سه، بر اساس آمارهایی غیررسمی این اطلاعات را روی آنتن زنده تلویزیون و مقابل میلیون‌ها مخاطب اعلام کرده و چنین آماری در این انجمن وجود ندارد و حتی مورد تایید انجمن هم نیست.

به گفته یک مقام آگاه از این انجمن، اطلاعاتی در این مورد باید به تایید مجمع انجمن برسد و پس از بررسی‌های کلی و دقیق اعلام شود. در حالی که این آمارها چنین پایه‌ای ندارند.

البته خود حاجی‌محمدی نیز در گفت‌وگوی تلویزیونی خود عنوان کرده بود آمارها مربوط به پژوهش تعدادی از دانشگاهیان است. موضوعی که با توجه به عنوان رسمی او در برنامه و همچنین چشمگیر بودن اعداد و ارقام مربوط به آلودگی و حساسیت آن، در همرسانی‌های امروز اصلا دیده نشد و حالا به واسطه اعلام شدن در رسانه ملی، به عنوان یک سند رسمی در حال دست به دست شدن و اثرگذاری در جامعه است.

اظهارنظرها پایه دقیق علمی ندارد

کارشناسان و صاحب‌نظران بهداشت و مواد غذایی نیز معتقدند که این اظهارنظرها پایه دقیق علمی ندارد و اطلاعات و آمارها کامل بیان نشده‌اند.

مدیر نظارت بر مواد غذایی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: بعد از پخش این مصاحبه و انتشار آن در فضای مجازی با رئیس انجمن علمی بهداشت و ایمنی غذایی ایران تماس گرفتم و جویای اطلاعات عنوان شده شدم. پاسخ این بود که این آمارها با هماهنگی انجمن اعلام نشده است.

«حسن مکرمی رستمی» افزود: انجمن علمی بهداشت و ایمنی غذایی ایران باید پاسخگوی این شائبه پیش‌آمده در جامعه باشد. از این انجمن خواستیم که اگر اعداد و ارقامی دارند در اختیار ما قرار دهند تا بررسی کنیم. ما نیز در دانشگاه علوم پزشکی مازندران پیگیر هستیم تا با استنادات علمی طی روزهای آتی نادرست بودن این ادعا را اثبات کنیم.

وی با تاکید بر این که این میزان از آلودگی به آفلاتوکسین در شیرهای پاستوریزه تحت هیچ شرایطی امکان ندارد، گفت: حتی اگر هر روز هم غذای دام نان کپک زده باشد، به این میزان از آلودگی در شیر نمی‌رسیم.

رئیس انجمن مهندسی کیفیت صنعت غذای مازندران نیز مانند نمایندگان استاندارد، دانشگاه علوم پزشکی و وزارت بهداشت این اظهار نظر را غیرکارشناسی و نادرست دانست و به خبرنگار ایرنا گفت: در این که مقداری ذرت تراریخته وارد ایران شده بحثی نیست. اما این که این کارشناس چطور شناسایی کرد این ذرت‌ها در چه نقاطی از کشور توزیع شده و به مصرف دام رسیده برای ما هم سئوال است.

«محمد رزاقی» افزود: تردیدی نداریم که در این اظهارنظر و اطلاعات مطرح شده اشکالاتی وجود دارد. به ویژه این که گفته شده بیشتر آلودگی به این سم در شیرهای صنایع لبنی مازندران وجود دارد از اساس کذب است.

وی با تاکید بر این که شیر تولید شده در صنایع لبنی مازندران به هیچ عنوان آلوده نیست، اظهار کرد: این اطمینان خاطر را می‌دهم که شیر تولید شده در صنایع لبنی مازندران یکی از ایمن‌ترین شیرهایی است که در کشور تولید می‌شود. بیشتر شیرهای دریافتی کارخانجات لبنی مازندران شیر صنعتی است و از شیرهای سنتی هم شیر با کیفیت بالا دریافت می‌شود.

رئیس انجمن مهندسی کیفیت صنعت غذای مازندران خاطرنشان کرد: کارخانه دار به هیچ عنوان نمی‌تواند مواد اولیه نامرغوب بگیرد چون محصول تولیدی‌اش نامرغوب می‌شود. اگر شیر نامرغوب باشد قطعا ارجاع داده می‌شود و معمولا هم در کارگاه‌های لبنیات سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در مازندران کارگاه‌های تولید لبنیات شیرهای سنتی که کارخانه‌ها خریداری نمی‌کنند را با قیمت ۱۰۰ تا ۲۰۰ تومان بیشتر می‌خرند و عرضه می‌کنند. اما کارخانه‌ها شیر نامرغوب را وارد کارخانه نمی‌کنند.

موضوع نه تازه است و نه جدید

این موضوع شاید اکنون رسما رسانه‌ای شده باشد اما بار اول نیست که مطرح می‌شود و از سال‌ها پیش کارشناسان مربوط نسبت به آن هشدار می‌دادند.

دکتر عبدالوهاب البرزی، رئیس مرکز تحقیقات میکروب شناسی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شیراز در تاریخ ۱۰ آبان ۹۴ یعنی بیش از ۴ سال پیش در گفت‌وگو با ایسنا در این باره گفته بود: چند سال پیش در همین مرکز تحقیقات در مورد میزان آفلاتوکسین موجود در شیرهایی که در شیراز عرضه می‌شود یک تحقیق انجام شد. این تحقیق نشان داد که ۲۰ درصد از شیرهای موجود آفلاتوکسینی بالاتر از حد نرمال دارند (امروز ادعا می شود این میزان به بیش از ۳۰ درصد رسیده است).

وی افزود: حد مجاز آفلاتوکسین در مواد غذایی 200 است که دولت انگلیس این حد را برای کشور خودش 50 اعلام کرده است و برای صادرات از همان حد مجاز 200 استفاده می‌کنند.

البرزی با اشاره به این‌که این سم از قارچی به نام آسپرژیلوس تولید می‌شود، گفت: این سم می‌تواند تا دما 600 درجه را تحمل کند. شیرهای پاستوریزه و استریلیزه‌ای که به دست ما می‌رسد هیچ یک تا این دما گرم نمی‌شوند و البته حد مجاز هم همین است. بنابراین اگر این سم در شیر گاو وجود داشته باشد به هیچ وجه از بین نمی‌رود.

رئیس مرکز تحقیقات میکروب شناسی بالینی گفت: آفلاتوکسین موجب سرطان کبد، برخی ناراحتی‌های کبد و کلیه می‌شود. افراد معمولا روزانه یک لیوان شیر در روز مصرف می‌کنند که در صورت وجود آفلاتوکسین خطر زیادی در کمین آنها نیست. بیشترین خطر متوجه کودکان و نوجوانان است.

وی گفت: بسیاری از مادران پس از این‌که کودک از شیر مادر گرفته شد، روزانه چند لیوان شیر پاستوریزه به کودکان می‌دهند. این میزان شیر اگر آفلاتوکسین داشته باشد می‌تواند برای بچه‌ها خطرناک باشد.

البرزی تاکید کرد: پس از این تحقیق به وزارت خانه اطلاع داده شد و ستادی هم برای رفع این مشکل ایجاد شد. این ستاد با کمک دستگاه‌های مختلف اقداماتی برای حل این مشکل انجام داد ولی پس از مدتی متوقف شد و دیگر کسی آن را پیگیری نکرد.

وی با بیان این‌که وضعیت هنوز هم تغییری نکرده است، گفت: مشکل وجود این سموم در شیر، مشکلی نیست که در مدت زمان کوتاهی حل شود. چند سال زمان نیاز است تا بتوان آذوقه دام‌ها را تغییر داد و بعدها اثر آن را در شیر بررسی کرد. بنابراین هنوز این مشکل در کشور ما وجود دارد (دقت کنید چند سال زمان نیاز است چند سال هم گذشت و امروز این میزان بیشتر شده است.)

این عضو هیات علمی دانشگاه گفت: بهترین راه برای حل این مشکل شروع از دامداری‌هاست. نظارت‌های کاملی که وضعیت تغذیه دام‌ها را بررسی کند و از ورود علوفه کپک زده به دامداری‌ها جلوگیری شود.

اگر فکر می کنید داستان از سال 94 شروع شده باز هم سخت در اشتباه هستید و وجود این سم به سال ها قبل تر هم بر می گردد. یعنی ما بیش از دهه ها عملا سرطان به خورد مردم می دهیم و خیلی راحت هم از کنار عبور می کنیم تا جایی که آمارها حکایت از افزایش هر ساله آن دارد.

مدیر تضمین کیفیت صنایع شیر ایران گفت : به استناد آمارهای به روزی که داریم، شیرهای تولید شده در صنایع لبنی ایران سالم است و مشکلی ندارد. افرادی هم که خلاف این موضوع را عنوان می‌کنند می‌توانند از هر شهر و استانی که مایل بودند به انتخاب خودشان شیرهای در حال عرضه را تهیه و آزمایش کنند.

عضو هیأت مدیره انجمن مدیریت کیفیت ایران با بیان این که استاندارد ملی ما سختگیرانه‌تر از استاندارد بین‌الملل است، یادآور شد: انتظار ما این است که انجمن علمی بهداشت و ایمنی غذایی از سازمان‌های نظارتی به ویژه استاندارد و دامپزشکی در این زمینه استعلام کند. از صدا و سیما و رسانه‌ها نیز انتظار داریم که در این موارد از کارشناسان اهل فن و اساتید دانشگاه که آگاه به همه ابعاد موضوع هستند کمک بگیرند.

دبیریان خاطرنشان کرد: حتی اگر افلاتوکسین در خوراک دام هم بالا باشد، وقتی وارد شیر می‌شود به یک پانزدهم کاهش می‌یابد. چطور ممکن است که مقدار این ماده در شیر پاستوریزه ۶۰ درصد باشد؟ نباید این اطلاعات نادرست از رسانه ملی به مخاطب داده شود. بدون مطالعه و پیش‌زمینه آمار دادن به مردم آن ها را از یک محصول مهم غذایی دور می‌کند و آسیب کلانی به اقتصاد صنعت لبنیات می‌زند.

موجی که در شبکه‌های اجتماعی در مورد آلودگی و زیان‌آور بودن شیرهای پاستوریزه ایجاد شده احتمالا به همین سادگی متوقف نمی‌شود، مگر این که مخالفان این اظهارنظر استنادات علمی و دقیق خود را گردآوری کنند و به آن‌ها نیز فرصت مناسبی و مشابه در رسانه داده شود تا بخشی از باور ایجاد شده مبنی بر ناسالم بودن شیرهای پاستوریزه را ترمیم کنند.

واکنش وزارت بهداشت

سخنگوی سازمان غذا و دارو در واکنش به ادعایی مبنی بر وجود سم آفلاتوکسین در عمده‌ مواد لبنی در کشور گفت: درسال‌های اخیر میزان آفلاتوکسین در مواد غذایی از جمله لبنیات و خشکبار روند کاهشی داشته است.

به گزارش ایسنا، دکترکیانوش جهانپور در پاسخ به خبرنگاران درباره طرح ادعایی مبنی بر وجود سم آفلاتوکسین در عمده‌ مواد لبنی در کشور گفت: متاسفانه این شیوه ورود موضوع درست نیست و ظاهراً هم این رفتار نادرست باب شده است.

وی افزود: موضوع آفلاتوکسین در مواد غذایی موضوعی جهانی است. حداقل چهار دهه نقل محافل علمی و فنی است و بررسی روند آن در ایران نشان می‌دهد در همه سال‌های اخیر میزان آفلاتوکسین در مواد غذایی از جمله لبنیات و خشکبار روند کاهشی داشته است. متاسفانه هر از گاهی افرادی بدون اشاره به مقدمه و موخره، مطالبی را مطرح می‌کنند که نه تنها کمکی به ارتقای سلامت و سواد سلامت جامعه نمی‌کند بلکه به تشویش اذهان هم می‌انجامد.

سخنگوی سازمان غذا و دارو ادامه داد: آفلاتوکسین یک معضل در مواد غذایی به‌ویژه لبنیات و خشکبار و فرآورده‌های گیاهی است. کشورهای مختلف حد مجاز متفاوتی برای آن در مواد غذایی مختلف دارند و استانداردهای ایران عموما در حد استانداردهای ایالات متحده تعریف شده است البته استانداردهای اروپایی در این زمینه سخت‌گیرانه‌تر است.