گفت‌وگوی کرمان‌نو با عباس مسعودی معمار و طراح پروژه میدان ارگ؛
پیاده‌راه شدن میدان ارگ به معنای نادیده‌گرفتن بارانداز کسبه نیست
کلنگ پروژه پیاده‌راه‌سازی میدان توحید و خیابان تجلی فروردین سه سال گذشته و در زمان شورای پنجم و شهرداری مهران عالم‌زاده زده شد؛ اما تصمیم برای طراحی پیاده‌مدار این میدان در دوره‌های قبل گرفته شده بود. با آمدن شورای ششم و دورهٔ جدید در شهرداری کرمان جزیره مرکزی میدان ارگ کف‌سازی و تبدیل به میدان غذا شد و حالا شب‌ها پررونق است، پس از رفتن شعرباف از شهردای کرمان و شهردار شدن محسن تویسرکانی، حالا شهرداری تصمیم گرفته پروژه را کامل کند و ورود خودرو به میدان را محدود و در ساعات خاصی ممنوع کند و کف‌سازی دور میدان و رواق‌ها را هم اجرا کند، با گرفتن این تصمیم برخی از کسبه میدان ارگ نگران هستند که این طراحی در امورات آن‌ها مشکل ایجاد کند، از دکتر عباس مسعودی، معمار و شهرساز و طراح پروژه پیاده‌مداری میدان ارگ پرسیدیم این نگرانی چقدر جدی است؟
آقای دکتر لطفاً توضیح دهید فرایند طراحی میدان ارگ و خیابان تجلی چطور طی شد و چه شد به فکر پیاده‌راه کردن میدان ارگ افتادند؟
قبل از اینکه به این بحث بپردازیم، اجازه دهید از مقیاسی عام‌تر به مسئله بپردازیم. مقوله تخصیص بخش‌هایی از شهر به حرکت پیاده و محدودکردن حرکت وسائط نقلیه شخصی در بخش‌هایی از شهر از مسائل مبتلا به در سطح جهان بوده و از دهه‌ها شاهد تجربه‌های زیادی بوده‌ایم که همواره رو به گسترش بوده‌اند.
مناطق عاری از ماشین در مقیاس‌های مختلف و اکثرا در بافت تاریخی شهرها که در آن‌ها شاهد توسعه گردشگری با رویکردهای، مختلف فرهنگی، هنری و اوقات فراغت بوده و اکثرا قلب تپنده این شهرها محسوب می‌شوند.
در ایران نیز چند سالی است که این رویکرد به شکلی فراگیر مشاهده می‌شود و خاص‌ترین نمونه آن را می‌توان خیابان ۱۵ خرداد در تهران دانست.
پروژه پیاده‌راه‌سازی میدان ارگ در کرمان که شامل فضای مرکزی میدان، رواق دور میدان و مسیرهای مجاور آن و خیابان تجلی است. درنظرگرفتن مجموعه‌ای از معیارها مثل پیاده محوری، رونق کسب‌وکار، ایجاد قطب گردشگری حداقل در مقیاس کوچک، توسعه مسیر دوچرخه‌سواری در میدان (به‌عنوان بخشی از شبکه شهری دوچرخه‌سواری) و مهم‌تر از همه چیز ایجاد فضایی امن در میدان برای حضور خانواده.
توضیح اینکه این موارد در تلفیق با جنبه‌های فرهنگی، هنری و اوقات فراغت می‌توانند به کلیت این فضاها شکل مطلوبی دهند. باید توجه داشت که دخل و تصرف در هر کدام از معیارهای فوق ما را از دستیابی به نتیجه مطلوب محروم کرده و چه‌بسا نتایج معکوس حاصل شود. همان‌گونه که عنوان شد دررابطه‌با موارد فوق‌الذکر این طرح، باید بدانیم که مهم‌ترین جنبه این ویژگی‌ها وجه ارگانیک کلیت طرح است که مثال کوچکی آن را روشن‌تر می‌کند.
زمانی که نگاه شما به بافت شهری ارگانیک باشد می‌توان آن را به بدن انسان تشبیه کرد، همان‌گونه که در بدن انسان کوچک‌ترین تغییر منجر به بیماری یا حتی مرگ می‌شود، به همین دلیل کوچک‌ترین تغییرات در کاربری یک بافت ممکن است تبعات زیادی را داشته باشد، این تبعات در بافت تاریخی بیشتر هم می‌شود. به همین دلیل باید خاطرنشان شود که هرگونه تغییر در عوامل فوق منجر به آسیب‌دیدن کل پروژه شده و آن را از اهداف اولیه خود تهی خواهد کرد.
معمولاً این‌گونه طرح‌ها مراحل پیچیده‌ای تا اجرا پشت سر می‌گذارند، جدا از عواملی که در فوق عنوان شد، شکل‌گیری این طرح متأثر از چند عامل است، یکی طرح‌های بالادستی و دیگری سیاستی که از شورای شهر اسبق و شورای سابق و مدیریت شهری داشته است.
این طرح بخشی از یک طرح بالادستی محسوب می‌شود که به‌عنوان سازماندهی محله گلبازخان بوده است. البته باید توضیح داده شود که معمولاً در این قبیل طرح‌ها ایده‌های کلی مرتبط با بخش‌های مختلف محدوده موضوع طراحی مطرح می‌شود و باتوجه‌به انطباق این طرح با سیاستی که شورای محترم قبلی و مدیریت شهری وقت داشتند، تهیه نقشه‌های فاز یک و دو و به تعبیری عملیاتی‌کردن اهداف کلی در دستور کار قرار گرفت. باید توضیح داده شود حداقل ده جلسه بررسی طرح تشکیل شده بود که علاوه بر شهرداری و شورای محترم شهر سابق، اداراتی مانند استانداری، راه و شهرسازی و میراث‌فرهنگی و ادارات دیگر در کمیسیون ماده ۵ که تمامی ادارات حضور داشتند ضمن بررسی طرح بالادست که این طرح نیز بخشی از آن بود و با طی طولانی در نهایت طرح تأیید شد. این مراحل نشان می‌دهد به‌اندازه کافی دقت و حساسیت در بررسی و تأیید طرح به‌عمل‌آمده است.
آیا امکان بهسازی فضای میدان با دخل و تصرف کمتر و به‌گونه‌ای که نیاز به این همه تغییر باشد، وجود نداشت؟
همان‌گونه که قبلاً عنوان شد همه این دخل و تصرف‌های مورد اشاره بخشی از یک کلیت ارگانیک بوده و به شکلی بنیادی دارای تأثیر متقابل با یکدیگر بوده‌اند و تمامی آن‌ها بر اساس ضرورت‌هایی که طرح آن از حوصله این گفتار خارج باشد لازم و ملزوم بوده‌اند.
ولی هر موردی که می‌تواند به‌عنوان دخل و تصرف قابل حذف مطرح شود می‌تواند موضوع یک بحث جداگانه باشد و بدیهی است که بسته به مورد می‌توان روی آن بحث کرد، ولی عنایت می‌فرمایید که عبارت دخل و تصرف کمتر بسیار کلی است و نمی‌تواند به مورد خاصی اطلاق شود.
فقط به یک مورد مختصر اشاره‌ای خواهیم داشت، این میدان می‌توانست با هزینه بسیار کمی و با تمیزکردن کف و جداره تبدیل به فضایی که مردم نیز به هندسه آن عادت دارند، شود؛ اما همان‌طور که گفتم شورای سابق بر روی مسئله پیاده محوری و ایجاد قطب گردشگری تأکید بیشتری داشتند.
وضعیت سابق میدان به نحوی بود که بعضاً افراد بزهکار نیز در میدان مشاهده می‌شدند که برای حضور خانواده‌ها، بانوان یا کودکان ناامن بود. حل چنین مشکلاتی یا ایجاد فضایی فرهنگی، هنری و با تعامل اجتماعی با تغییر یا اصلاح موزاییک یا تمیزکردن کف به دست نمی‌آمد. در این طرح سعی شده تمام این مسائل رعایت شود و نیازی به تغییر در کلیات آن دیده نمی‌شود.
نگرانی‌هایی در خصوص پیاده‌راه‌سازی میدان و عدم حضور خودرو برای برخی دسترسی‌ها برای کسبه وجود دارد، آیا این طرح در این مورد دارای جزئیات است؟
میدان ارگ پیاده‌راه خواهند شد؛ اما این به این معنا نیست که پدافند غیرعامل یا دسترسی خودرو در خیابان برای بارانداز – در ساعات خاص – دیده نشود، در گران‌ترین نقاط پیاده محور شهری در کشورهای پیشرفته که بخش عمده‌ای از ارزش‌افزوده خود را به دلیل همین پیاده محوری به دست آورده‌اند. همگی در ساعات روز و حضور افراد محوریت با حرکت پیاده است نتیجه نهایی این طرح یک میدان سالم و سرزنده خواهد شد البته فرصتی نیست که بخواهم در مورد جزئیات توضیح دهم عناصر تشکیل‌دهنده این طرح قابل‌دفاع است در کلیت خود منطقی‌ترین راه‌حل برای خواسته‌ها و اهداف کلی مرتبط با میدان است.