[نشست] دشت‌های کرمان

رضا عبادی زاده: حدود دو ماه پیش بود که رییس کمیسیون کشاورزی، آب و صنایع غذایی اتاق بازرگانی تهران در نشستی که این کمیسیون برای بررسی فرونشست‌های اخیر زمین پایتخت برگزار شده بود، از چند استان دیگر هم نام برد که در شرایط بحرانی فرونشست و ایجاد فروچاله­‌ها قرار دارند. یکی از استان‌هایی که کاوه زرگران از آن نام برد، کرمان بود. استانی که بیش از ۱۵ سال است با خشک‌سالی شدید و دست‌وپنجه نرم می‌کند و برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی احتمال فرونشست زمین و ایجاد فروچاله را زیاد کرده. همانند اتفاقی که سال ۱۳۷۷ در نزدیکی شهر کرمان و در دشت اختیارآباد رخ داد. به‌یک‌باره زمین فرونشست و فروچاله ای بزرگ ایجاد شد. خوش‌شانسی کرمانی‌ها و اختیارآبادی‌ها این بود که منازل مسکونی در محل ایجاد این فروچاله نبودند. پس از این اتفاق، کرمانی‌ها فروچاله بزرگ دیگری را مشاهده نکردند، هرچند که گزارش پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور نشان می‌دهد دشت‌های کرمان، زرند و رفسنجان سالانه بین ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر نشست می‌کنند. آماری که علی رشیدی، رییس مرکز زمین‌شناسی کرمان هم آن را تأیید می‌کند. به گفته او نخستین فرونشست زمین در حدود ۴۰ سال قبل در دشت رفسنجان دیده شده و طی سال‌های گذشته در دشت‌های زرند و سیرجان در شمال استان کرمان به‌وفور این پدیده مشاهده‌ شده است. آن‌طور که وی می‌گوید بخشی از لایه‌های طبقات زمین توسط آب تأمین می‌شود، لذا با خروج آب از زمین این تعادل بر هم می‌خورد و بخشی از وزن لایه‌های زمین که توسط آب تحمل می‌شود، به ذرات خاک تحمیل می‌شود و یک افزایش فشار را بر روی طبقات خاک وارد می‌کند و به‌مرور زمان باعث می‌شود یک منطقه وسیع به ابعاد یک دشت دچار فرونشست زمین شود.

سونامی فرونشست

یک کارشناس مسائل آب معتقد است فرونشست زمین و ایجاد فروچاله­ها در شهرهای بزرگ استان در صورت ادامه روند برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی به‌طورقطع رخ می‌دهد. محمد برشان به «پیام ما» می‌گوید که «سونامی فرونشست زمین رخ می‌دهد.» او دراین‌باره تردیدی ندارد که بالاخره فروچاله­های ایجادشده به مناطق مسکونی هم می‌رسند. از دید این کارشناس شهرهای سیرجان، رفسنجان، زرند و انار بیشتر در معرض خطر هستند و باید برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی را متوقف کنیم.

زلزله اوضاع را بدتر می‌کند

برشان می‌گوید: «از آنجایی‌که استان کرمان زلزله‌خیز است، احتمال فرونشست زمین بیش‌ازپیش می‌شود. چراکه وقتی آب نباشد، درون زمین خالی می‌شود با رخ دادن زمین‌لرزه، زمین می‌شکند.»

روستاها در معرض خطر بیشتر

استاد دانشگاه باهنر کرمان هم با تأیید احتمال فرونشست زمین به «پیام ما» می‌گوید: «در شهرهای بزرگ مثل کرمان و رفسنجان اگرچه سطح آب زیرزمینی پایین رفته اما چون شبکه فاضلاب شهری وجود ندارد، آب زیرسطحی بالا آمده و احتمال اینکه فروچاله ای بزرگ ایجاد شود کم است.» محمد خانجانی ادامه می‌دهد: «در این شهرها مشکل اساسی نشست و ترک خوردن ساختمان‌هاست. مثل ساختمان مسجد جامع کرمان.» به گفته او در روستاها و شهرهای کم‌جمعیت که آب زیرسطحی وجود ندارد، با کم شدن سطح آب‌های زیرزمینی احتمال ایجاد فروچاله وجود دارد. به‌طوری‌که در نوق رفسنجان سطح آب زیرزمینی به ۲۵۰ تا ۳۰۰ متر رسیده است. راه مقابله با ایجاد فروچاله­‌های احتمالی در استان کرمان هم متعادل کردن سفره‌های زیرزمینی است.

خسارت‌های فرونشست زمین در کرمان

براساس گزارشی که پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور سه سال پیش منتشر کرد، نشست ۷۰ سانتی‌متری زمين در منطقه زنگی‌آباد، نشست حدوداً یک متری زمين روبروی کوره آجرپزی انتهای خيابان ۲۴ آذر کرمان، آسیب به ساختمان‌های مناطق مختلف شهر کرمان از جمله کج شدگی کوره آجرپزی انتهای خيابان ۲۴ آذر کرمان در زمان ساخت آن و ايجاد شکاف و شکستگی‌های متعدد در بسياری از خیابان‌های شهر کرمان از جمله خسارت فرونشست زمین در سال‌های گذشته در کرمان بوده است.