مدیرکل زمین‌شناسی استان کرمان در گفت‌وگو با «کرمان نو»:
۱۳ رشته قنات از زیر شهرک مطهری عبور کرده است
بیشتر از فرونشست آنچه کرمان را در شرایط بحرانی قرار داده، قنات‌های سر به مهر و جنس خاک است. به گفته علی رشیدی، مدیر کل زمین‌شناسی فقط در مورد شهرک مطهری ۱۳ رشته قنات خفته وجود دارد که زمین آن منطقه را بیش از هر چیزی سست می‌کند.
خاک روی سطح شکاف‌های حیاط مدرسه خدیجه در شهرک مطهری را پوشانده. دیگر اثری از حفره‌ای که درست بغل میله زمین والیبال دهن باز کرده بود، نیست. این اولین شکاف در این منطقه که بخشی از مسکن‌های مهر روی زمین‌هایش ساخته شده‌اند، نیست؛ از این منطقه به اذغان مدیر کل زمین‌شناسی استان کرمان ۱۳ رشته قنات عبور کرده و بخش‌های از سازه‌های مسکونی روی زمین‌های توخالی قرار گرفتند.
گفت‌وگو| مرضیه‌قاضی‌زاده
*آقای رشیدی فرونشست در حوالی کرمان ظاهر شده. یک سال قبل در محور هفت باغ شکاف‌های دیده شده و همین ماه هم حیاط یکی از مدارس در منطقه شهرک مطهری نشست کرد. وضعیت فعلی شهر کرمان از نظر فرونشست چگونه است؟
علی‌رغم اینکه شهر کرمان درگیر پدیده فرونشست است و آثارش در حاشیه و پیرامون شهر کرمان خصوصاً مناطق جنوبی شهر کرمان دیده شده؛ ولی شهرک مطهری به این صورت که در زمره فرونشست‌های منطقه‌ای باشد نیست.
البته به فاصله کوتاهی شهرک شیشه‌گر و غیره درگیر فرونشست هستند؛ اما مطهری نه. شهرک مطهری دو مشکل دارد؛ اول به‌واسطه جنس خاک آنجا که البته مختص این شهرک هم نیست و بخشی از مناطق نیمه غربی شهر کرمان را در بر می‌گیرد، نشست‌هایی در آن دیده می‌شود.
معضل دیگر این منطقه هم قنات‌های قدیمی است. به‌هرحال این شهرک روی زمین کشاورزی احداث شده و قنات‌های قدیمی آنجا قرار گرفتند. در واقع طبق برآورد اولیه که روی تصاویر هوایی قدیمی صورت گرفته حداقل ۱۲ تا ۱۳ رشته قنات از این ناحیه عبور می‌کنند. روی این قنات‌ها به‌مرورزمان ساخت‌وساز انجام شده و علائم قنات بودنشان از بین رفته است. بخشی از مشکلاتی که در شهرک مطهری داریم همین مسئله است و هرازگاهی تبعات آن خصوصاً در مواقع بارندگی بروز پیدا می‌کند.
*در مورد مدرسه خدیجه که حیاطش نشست پیدا کرده چه‌طور؟ آیا این مدرسه هم روی قنات ساخته شده است؟
خود ساختمان مجتمع روی قنات قرار نگرفته. البته طبق اطلاعاتی که ما داریم از نزدیکی‌اش یک قنات عبور کرده است. احتمالاً نشست آنجا به دلیل جنس خاک باشد و ارتباطی به فرونشست منطقه‌ای که به دلیل مصرف بی‌رویه آب ایجاد می‌شود، ندارد.
*فاصله رشته قنات تا مدرسه چقدر است؟
رشته قنات در فاصله ۱۳۰ تا ۱۴۰ متری است، البته کلی بلوک ساختمانی روی این قنات‌ها ساخته شدند؛ ولی در مورد مدرسه این‌طور نبوده است.
*غیر از شیشه‌گر کدام مناطق کرمان روی زون‌های فرونشست قرار گرفتند؟
ببینید مناطق پیرامون شهر کرمان و جنوب شهر کرمان درگیرند. البته مناطق مسکونی شهر کرمان کمتر درگیر هستند. به طور خاص مناطق جنوبی شهر کرمان و به‌ویژه دو محور گردشگری شهر، یعنی محور هفت‌باغ و جاده جوپار درگیر هستند. محور هفت‌باغ تقریباً از چهارراه زندان به بعد روی مناطقی قرار گرفته که نرخ فرونشست بالایی در آن دیده شده و در بعضی دوره‌ها تا ۱۲ سانتی‌متر به‌صورت سالانه نشست داشته است.
*به طور خاص می‌گویید فرونشست در کدام مناطق و خیابان‌های شهری بیشتر است؟
محدوده فرونشست به‌صورت نواری دور کرمان است و مثلاً جنوب، سمت محور هفت‌باغ و سمت جوپار و در سمت غرب کرمان، قسمت فرودگاه و پیرامون فرودگاه نرخ فرونشست قابل‌ملاحظه است. باز در نوار اختیار آباد این مورد دیده می‌شود. به‌صورت کلی فرونشست به‌صورت حلقه‌ای است که بیشتر سمت جنوب غرب و شمال غرب کرمان است. حلقه‌ای که بیشتر اثراتش در جنوب سمت محور هفت‌باغ و جوپار دیده شده است؛ این مناطق به دلیل روستاها و آبادی‌های کوچکی که به‌واسطه چاه موتورهای کشاورزی که در این مناطق وجود دارد، درگیر فرونشست شده‌اند.
*فرونشست در محدوده شهری کرمان چقدر است؟
ببینید هر چه به شهر نزدیک‌تر می‌شویم، نرخ فرونشست کمتر است و در حد سالی ۳ تا ۴ سانتی‌متر است، ولی در اواسط محور هفت‌باغ تا ۱۲ سانتی‌متر هم در یک سال گذشته نشست داشته‌ایم.
* در شیشه‌گر و چهارده‌معصوم چه‌طور؟
حول و هوش ۴ تا ۵ سانتی‌متر در سال
*اشاره داشتید به جنس خاک کرمان که باعث تبعاتی در شهرک مطهری شده، غیر از این شهرک کدام مناطق کرمان به دلیل جنس خاک دچار معضل شدند؟ پیش‌تر عنوان شده بود که بلوار جمهوری مناسب بلندمرتبه‌سازی نیست، این مساله رو تایید می‌کنید؟
بله این نکته در کرمان مغفول شده و کسی به روی خودش نمی‌آورد. بافت خاک مناطق زیادی از شهر کرمان و به‌ویژه منطقه غرب کرمان مناسب بلندمرتبه‌سازی نیست. شاید شنیده باشید که مناطق غربی کرمان ساختمان بیش از ۳ تا ۴ طبقه نباید ساخته شود که این شامل میدان آزادی تا فرودگاه است.
در ۳۰ تا ۴۰ سال اخیر اما عمده ساخت‌وسازهای بلند در همین منطقه است و به‌هرحال وجهه‌ای از مقاوم‌سازی در این مناطق صورت‌گرفته ولی واقعیت این است که این بستری که رویش ساخت‌وساز شده، بستر مناسبی نیست.
این مناطق سالیان گذشته زمین‌های کشاورزی بوده است و سال‌های سال آنجا کشاورزی انجام شده است. غیر از این نقطه، خیلی از مناطقی مثل الغدیر، شهرک شهرداری، الله‌آباد و حاجی‌آباد و زمین‌های کشاورزی بودند و تغییر کاربری دادند. فقط مشکل هم سطح خاک نیست، جنس خاک به نحوی است که در عمق هم دچار این مشکل هست و این مناطق مناسب بلندمرتبه‌سازی نیست.
در آن نقطه گچ و نمک داریم که به‌مرورزمان با آب حل می‌شوند و انحلال این‌ها یک‌سری حفره و چاله‌هایی را به وجود می‌آورد و در کنارش داستان قنات‌ها هم هست. این مناطق به لحاظ فروکش ناگهانی پرخطر هستند، گاهی هم خبرهایی از این مناطق به گوشمان می‌رسد؛ اما سریع درستش می‌کنند. به‌عنوان‌مثال ساختمانی حدود ۶ طبقه چند سال قبل در خیابان امیرکبیر منحرف شد، پیش‌تر هم در شهرک مطهری مجتمعی به اسم فردوس ساخته شد که به علت اینکه یک‌رشته قنات از زیر ۲ بلوکش رد شده بود آسیب‌دیده بود که آن هم به شکلی بازسازی شد و اصلاحش کردند. از این موارد متأسفانه زیاد است؛ اما مستندسازی نمی‌شود و کسی هم خبردار نمی‌شود.
*اشاره داشید که فرونشست مثل حلقه‌ای دور شهر کرمان را گرفته است. آقای رشیدی طی مدت ۵ ماه برای تأمین آب شرب استان حدود ۸۵ حلقه چاه زده شده که تعداد زیادی از آن‌ها هم حوالی شهر برای تأمین آب بوده است. ما به طور خاص در شهر کرمان زمین پسته‌ای و کشاورزی نداریم. لطفاً صراحتاً به این سؤال پاسخ دهید، آیا این چاه‌هایی که به طور مداوم برای تأمین آب شرب کرمان زده می‌شود در کنار برداشت‌هایی که برای آبیاری فضای سبز انجام می‌شود، می‌تواند فرونشست را از نوار بیرونی به سمت داخل شهر بکشاند؟
تمام مناطق فرونشست منطبق با چاه‌های بهره‌برداری هست، طبق نقشه‌هایی که ما از آب منطقه‌ای گرفتیم، بیشتر این فرونشست‌ها نزدیک چاه‌های بهره‌برداری و روی این چاه‌ها هستند، این نشان می‌دهد که ما هر چقدر از این چاه‌ها بیشتر برداشت کنیم، فرونشست گسترش پیدا می‌کند و نرخش بیشتر می‌شود.
بله اگر میزان برداشت‌ها کنترل نشود و این برداشت‌ها ادامه داشته باشد، این فرونشست‌ها به‌تدریج ادامه پیدا می‌کند و مناطق بیشتری را درگیر می‌کند.
اگر روند به همین نحو باشد شاید تا ۱۰ سال دیگر و یا حتی ۵ سال دیگر ما از امروز اصفهان هم وضعیتمان بدتر باشد.