یادداشتی بر کتاب «زامپانو وارد می شود» اثر سید جواد موسوی خوانش بینامتنی از سینما به ادبیات

لیلا راهدار-
کتاب «زامپانو وارد می شود» اثر سید جواد موسوی توسط انتشارات فرهنگ عامه چاپ و منتشر شده است نام کتاب برگرفته از فیلم «جاده» است این فیلم اثر نئوکلاسیک هاست و تأثیر فقر را بر روان شناختی افراد نشان می دهد زامپانو شخصیتی خشن و معرکه گیر است که در ارتباط با جلومونیا برای اولین بار با مقولات انسانی، مانند احساس روبرو می شود این فیلم در سال ۱۹۵۴ جایزه ی شیر طلایی را دریافت نمود و ۵۰ جایزه ی بی نظیر سینمایی را به خود اختصاص داد.
کتاب زامپانو وارد می شود شامل ۵۶ داستان سینمائی است، سینمائی با این تعریف که متأثر از فیلم ها و فیلم نامه ها و داستان های سینمائی است. در حقیقت کتاب زامپانو وارد می شود را می توان در شمارگان ادبیات بینا متنی تقسیم بندی کرد، این نظریه ی مدرن در ابتدا توسط جولیا کریستوا در سال ۱۹۶۶ برای اولین بار مطرح گردید. در این نوع نگارش شکل گیری معنای متن توسط متنی دیگر اتفاق می افتد این عمل می تواند شامل استقراض یا دگردیسی توسط مؤلف صورت پذیرد.
در این اثر نویسنده با ارجاع به محفوظات خواننده (فیلم ها) دست به چنین عملی می زند. در این نظریه هر متنی ناظر بر متون پیشین است و زمانی که مطالعات متنی صورت پذیرد، توجه به نوع رابطه ی متون حائز اهمیت است.
سینما در« کتاب زامپانو وارد می شود» به عنوان یک متن ، اتفاق داستانی با تکیه بر متن قبلی و داستان هایی که مؤلف ارائه می دهد می باشد.
در نظریه ی بینا متنیت هیچ متنی بدون متون یا متن پیشین نیست و متن ها پیوسته بر متون پیشین بنا می شوند، در ۵۶ داستان نوشته شده در این کتاب تأثیر و ارتباط معنایی متون (سینما) و (داستان) به خوبی نمایش داده می شود . ارتباط برقرار کردن با این کتاب و فهم معنای داستان ها مربوط می شود به دیدن فیلم ها یعنی در صورتی که خواننده در ابتدا تماشاگر، تحلیل گر یا خواننده ی فیلم نامه ها نبوده باشد درک ناقصی از این کتاب خواهد داشت، نویسنده با تکیه بر دانش از پیش مفروض خواننده دست به تولید کتاب زده است و اگر این فرض نقص گردد رشته ی مرتبط با داستان ها نیز گسسته می گردد.
براساس نظریه ی بینا متن ، اثر ادبی بدون خوانش دارای معنا نیست و خوانش یک متن در واقع می تواند آن را تأویل پذیر کند.
نویسنده با خوانش متفاوت از آثار سینمائی در ژانری مابین داستان و سینما دست به ساخت این کتاب زده است و در حقیقت نگرش تأویل پذیر خود را ارائه نموده است کلام و متن از دهانی به دهان دیگر از فرمی به فرم دیگر و از گروه اجتماعی به گروه اجتماعی دیگر و از نسلی به نسل دیگر قابل انتقال است خواسته یا ناخواسته در بسیاری از ژانرهای ادبیات این اتفاق می افتد، این اتفاقی است که برای داستان ها، از زبانی به زبان دیگر، برای اشکال مختلف هنری مثل تعریف فیلم (که خود اثر ادبی متفاوتی است) و یا برعکس (تبدیل فیلم نامه به فیلم) و… اتفاق می افتد.
جامعه ی هدف در سینما، آموزش یافته گان و علاقه مندان این حوزه است، نویسنده با خلق اثر «زامپانو وارد می شود » با نگاه بنیا متنیت جامعه ی هدف را گسترش داده و این انتقال از گروه اجتماعی هنرمندان سینما به داستان نویسان و علاقه مندان به داستان نویسی صورت گرفته است. درک هر داستان ،گشایش و رمزگشایی حوادث و شخصیت ها منوط به دیدن فیلم مربوط به آن است. این مسئله می تواند هم ضعف و هم قوت اثر به حساب آید، اما آن چه واضح است این حرکت حرکتی مدرن است که در داستان نویسی و یا سینمای ایران رخ داده است. امروزه در ادبیات جهان متون از حالت تعصب و صلب گونه خارج گردیده اند و حالت نشانه های زایشی به خود گرفته اند. هر حادثه ، شخصیت، و اتفاق می تواند باعث پدید آمدن نگرشی جدید در نویسنده گردد، در این فرایند نگرش جدید تنها مربوط به مؤلف نیست بلکه حیطه ی گسترده ی آن خواننده را نیز در بر می گیرد. داستان های کتاب « زامپانو وارد می شود » متأثر از فیلم های بسیار ماندنی سینمای جهان هستند، که اصولاً شخصیت محور هستند، در این فیلم ها تاکید هم بر همین موضوع شخصیت محوری بوده است.
دانستن فیلم ها قبل از مطالعه ی کتاب ضروری است هر چند که اگر خواننده قبلاً بیننده ی آن فیلم ها هم نباشد با متنی جدید روبرو می گردد که مرز بین فیلم نامه و داستان را در هم شکسته است و زایشی متفاوت از آن است. بینا متنی به معنای شکل یافتن متنی جدید براساس متون معاصر یا قبلی است به طوری که متن جدید فشرده ای از تعدادی از متون است که مرز بین آنها قابل تشخیص نیست و محو شده است و ساختارش شکلی تازه شده است این رویکرد هم متن و هم معنا را در بر می گیرد.
شاید گسترش محدوده ی دانش خواننده ، ایجاد سئوال و شکسته شدن چارچوب های قبلی از متن یکی از مهم ترین خصوصیات این نگرش باشد.
کتاب «زامپانو وارد می شود» خواننده را به تأمل فرو می برد و شاید به عنوان محرک دیدن فیلم برای خواننده به حساب آید که بتواند خوانش درستی از متن داشته باشد. این کتاب مخاطب خاص خود را دارد و عموماً برای دانش آموخته های سینما، بینندگان و منتقدان فیلم های نوین ، جذاب به شمار می آید گرچه می تواند مخاطبانی از گروه های اجتماعی دیگر را به خود جلب کند و هزاران تاویل را به دست مخاطبان خود دهد.
سید جواد موسوی حرکتی نوین را در داستان نویسی و یا می توان گفت خلق اثر بینا متنی که نام مشخص آن داستان نیست را به عرصه ی ادبیات وارد کرده است.