دردسر بی‌پایان انتقال آب هلیل‌رود

الهام پیپر| به گفته محققان، تاریخ انتقال آب در ایران به زمان شاه عباس اول برمی گردد که به پیشنهاد شیخ بهایی بوده است. اولین طرح اجرایی در سال 1332 جهت انتقال آب از حوضه کوهرنگ به زاینده رود به بهره برداری رسیده است. برای رفع کم آبی کرمان، هم اکنون دو پروژه بزرگ در حال اجراست: پروژه های انتقال آب بهشت آباد به استان های اصفهان، کرمان و یزد و پروژه انتقال آب از سرشاخه‌های هلیل است.
دلایل انتقال آب چیست؟
از جمله دلایل اعلام شده برای انتقال آب به کرمان، تامین آب آشامیدنی شهر کرمان است. مدیر آب و فاضلاب شهرستان کرمان، مصرف سرانه آب به ازاء هر نفر در شبانه روز را 152 لیتر عنوان کرده است که در کل جمعیت 800 هزار نفری شهر کرمان، برابر با 121،600،000 لیتر در شبانه روز است. وی در گفتگو با ایرنا گفته: «در تابستان سه هزار لیتر بر ثانیه نیاز آبی دارد در حالی که یکهزار و ۹۰۰ لیتر بر ثانیه آب این شهر تامین می شود لذا افزون بر ۳۰ درصد نیاز مردم این شهر کمبود آب وجود دارد.» اما این همه ماجرا نیست. برخی مخالفان طرح انتقال آب معتقدند انتقال آب سرشاخه های هلیل، به منظور تأمین آب صنایع در دستور کار است. ادعایی که مسوولان آن‌را رد می‌کنند.
حضور صنایع آب‌بر در دشت تشنه کرمان ضروری است؟
در حالی از کم آبی استان کرمان گفته می شود، این استان دارای صنایع معدنی است که حیاتشان به شدت، به آب وابسته است. براساس آمار سازمان صمت استان کرمان، تنها در سال 1396، مجوز 442 معدن، صادر شده است. که بیشتر آنها صنایع معدنی هستند. طبق استاندارد جهانی، به ازای هر کیلوگرم فولاد، ۲۳۰ لیتر آب مصرف می‌شود. حال آنکه علیرضا ابراهیمی، مدیر برنامه‌ریزی، توسعه و تکنولوژی شرکت توسعه معادن و صنایع معدنی خاورمیانه (میدکو) در گفت و گو با دنیای اقتصاد مدعی شده است که کل مصرف آبی در تمام زنجیره یعنی از سنگ معدن، کنسانتره، گندله، آهن اسفنجی و فولادسازی، زیر ۶ لیتر به ازای هر کیلوگرم است. وی بعید می داند، صنعت فولادسازی در ایران، بیشتر از ۱۰ تا ۱۲ لیتر مصرف داشته باشد.
بر اقتصاد جنوب تاثیر بد می‌گذارد
شغل مردم جنوب، کشاورزی و دامپروی است و کشتزارها و باغ های جنوبی به آب احتیاج دارند. به گفته سازمان جهاد کشاورزی جنوب: «بيش از 4 ميليون تن انواع محصولات كشاورزي و دامي شامل 85 گونه محصول زراعي و باغي با كيفيت مطلوب تولید می شود. اين منطقه با سطح زيركشت حدود 242 هزار هكتار، 29 درصد، سطح زيركشت و حدود 67 درصد از كل توليد محصولات كشاورزي و دامي استان و حدود 4 درصد از توليد كشور را به خود اختصاص داده و به تنهايي در 10 محصول كشاورزي رتبه اول تا سوم توليد و سطح زيركشت كشور را داراست.»
مشکلات اجتماعی مردم را افزایش می‌دهد
در سال‌های اخیر، به دلیل مشکل کم آبی و خشکسالی جنوب کرمان، مردم منطقه به ناچار، تن به مهاجرت و زندگی در غربت داده‌اند. بیکاری و یا بیماری های تنفسی و ریوی، دو دلیل عمده که مردم این مناطق را مجبور به مهاجرت کرده است. دو جامعه شناس دانشگاه زاهدان، به بررسی اثرات و آسیب های اجتماعی ریزگردها در سیستان پرداختند. وقوع ریزگردها در منطقه مهاجرت، بیکاری، اعتیاد، طلاق و… را افزایش می دهد. تعداد معتادان با افزایش ریزگرد رابطه مستقیم دارد و بیشتر از بقیه نقاط کشور می شود.
پیامدهای زیست محیطی به بار می‌آورد
مسیر آب های روان هلیل رود به جازموریان ختم می شود. این تالاب، در گذشته نگین سبز جنوب خاوری ایران بوده که دو خطه پهناور کرمان و سیستان را به هم گره می زده است. آن زمان پهنایش 69600 مترمربع بود. اما حال به گفته کارشناسان، منشأ 25 درصد از ریزگردهای کشور است. وجود ریزگردها، مشکلات بهداشتی و سلامتی، اقتصادی و اجتماعی را برای منطقه به ارمغان آورده است. نتایج محققان داخلی و خارجی نشان می دهد که ریزگردها باعث افزایش بیماری های آسم، قلبی و عروقی، حساسیت چشم ها، بینی و حلق، سردرد، تهوع، سنگ کلیه، افسردگی و… می شود. ژن ها را در بلند مدت تغییر می دهد و باعث افزایش سرطان هایی مانند ریه و پوست می شود. این در حالی است که مرجان شاکری، رئیس سازمان محیط زیست استان، مدعی است که احداث این سد، تاثیری بر جازموریان ندارد.
ورود دادستان به عنوان مدعی العموم به پروژه انتقال آب
با رسیدن به نیمه های طرح انتقال آب سد صفارود به کرمان، حدود ۶۰۰ میلیارد تومان از بیت المال هزینه شده است. این طرح قرار است آبی به میزان 2 مترمکعب بر ثانیه را انتقال دهد. یعنی انتقال 2000 لیتر بر ثانیه، چیزی حدود 1333 بطری یک و نیم لیتری آب در ثانیه. در حالی که به گفته مدیر آب و فاضلاب، شهر کرمان، حدود 1200 لیتر بر ثانیه کمبود آب دارد. دادخدا سالاری، دادستان کرمان دلایل توقف پروژه آب رسانی را «تهدید علیه بهداشت عمومی، مشکلات محیط زیست، تضیع اموال عمومی و عدم رعایت قوانین حکومتی» از دلایل توقف این پروژه عنوان کردند. وی اشاره به اینکه ۵۵ روستای رابر فاقد آب آشامیدنی هستند، عنوان کرد: آنچه پیداست، دعوای انتقال آب، همچنان ادامه دارد. با وجود اجرای نیمی از پروژه انتقال آب، سوالات بسیاری بی جواب مانده اند. آیا ورود دادستان، به عنوان مدعی العموم در متوقف شدن این انتقال، اثری دارد؟ آیا راهکار کم هزینه تری برای تامین آب شهر کرمان وجود دارد؟ ارگان‌های مربوطه، برای رفع مشکلات اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی انتقال آب برنامه‌ریزی کرده‌اند؟ طبق نظر کارشناسان، آب دائمی و مطمئن از این محل برای انتقال وجود ندارد. وی یادآور شد: «مشاور پروژه انتقال آب از سد صفارود یکی از مشاورینی است که سد گتوند را مشاوره انجام داده است و متاسفانه هزاران میلیارد برای این سد خرج شده اما اکنون به عنوان مشکل محیط زیستی در کشور مطرح می باشد.»
سالاری گفت: «مسئولان اجرایی معتقد هستند که این طرح یک طرح کارشناسی است اما در روند اجرای آن شاهد هستیم که ۱۳ کیلومتر ترانشه زده شده و لوله گذاری شده و دوباره جمع شده است و این موضوع نشان می دهد که طرح خیلی کارشناسی شده نیست.»