تصویر وحشتناک خشکسالی در کرمان؛ جنوب بحرانی، شرق بحرانی‌تر| سایه خشکسالی بر سر 91 درصد جمعیت استان

خشکسالی در یک دهه گذشته بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته اما این توجه به تنهایی برای مقابله با آن کافی نبوده. به طوری که چیزی در حدود 85 درصد جمعیت کشور در حال حاضر تحت تاثیر خشکسالی هستند. این در حالی است که در برخی استان‌ها، وضعیت خشکسالی به مراتب بدتر است و جمعیت تحت تاثیر خشکسالی از 90 درصد هم عبور کرده. از جمله استان کرمان.

براساس آخرین آمار موجود در سایت مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی، درصد جمعیت تحت تاثیر خشکسالی در استان کرمان در دوره 10 ساله منتهی به مهر امسال، 91.5 درصد بوده. یعنی چیزی در حدود دو میلیون و 900 هزار نفر در استان کرمان با درجات مختلف خشکسالی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. آن 300 هزار نفر دیگر هم البته ترسالی (نقطه مقابل خشکسالی) را تجربه نمی‌کنند و تنها در شرایط نرمال هستند.

وضعیت شهرستان‌ها

از میان 23 شهرستان استان کرمان، تنها هشت شهرستان هستند که همه جمعیت‌شان تحت تاثیر خشکسالی نیستند.

سیرجان در بین شهرستان‌های استان کرمان، بهترین وضعیت را دارد. 90 درصد جمعیت این شهرستان که حدودا 290 هزار نفر می‌شوند، در وضعیت نرمال قرار دارند.

تفاوت دیگر شهرستان‌ها با سیرجان از نظر میزان خشکسالی زیاد است. مثلا شهربابک که بعد از سیرجان در استان کرمان وضعیت بهتری  دارد، تنها 20 درصد جمعیتش که حدود 10 هزار نفر می‌شوند، در وضعیت نرمال قرار دارند.

بردسیر، ارزوییه، بافت، رفسنجان، راور و کرمان دیگر شهرستان‌هایی هستند که به ترتیب 7.9، 8.1، 0.5، 0.4 و 0.2 درصد جمعیتشان در شرایط نرمال هستند.

100 درصد جمعیت 15 شهرستان دیگر اما با درجات مختلف خشکسالی دست‌وپنجه نرم می‌کنند که در جدول زیر می‌توانید ببینید.

جنوب بحرانی، شرق بحرانی‌تر

همانطور که در جدول بالا می‌بینید، از 15 شهرستانی که تمام جمعیت‌شان تحت تاثیر خشکسالی هستند، 11 شهرستان مربوط به شرق و جنوب استان هستند (هفت شهرستان جنوبی و چهار شهرستان شرقی)، که نشان می‌دهد در این مناطق که بیشتر به کشاورزی وابسته هستند، اوضاع بحرانی‌تر است.

در این میان وضعیت شهرستان‌های شرقی از جنوب به مراتب بدتر است. به طوری که 100 درصد جمعیت فهرج، 98.5 درصد جمعیت نرماشیر، 97 درصد جمعیت ریگان و 42.5 درصد جمعیت بم که روی هم 303 هزار نفر می‌شوند، با خشکسالی بسیار شدید (بالاترین درجه خشکسالی) دست و پنجه نرم می‌کنند.

این در حالی است که در کل استان کرمان حدود 690 هزار نفر تحت تاثیر خشکسالی بسیار شدید هستند که تقریبا 45 درصد این جمعیت در شرق استان سکونت دارند.

غول خشکسالی چگونه فربه شد؟

اگرچه کاهش میزان بارش در کشور و استان کرمان از دلایل گسترش خشکسالی به شمار می‌رود، اما نباید از یاد برد که سیاست‌های غلط به کار گرفته شده در دهه‌های اخیر سرعت گسترش خشکسالی را افزایش داده است.

مرکز پژوهش‌های مجلس چهار روز پیش در گزارشی به بررسی قوانین اثرگذار بر منابع آب زیرزمینی پرداخت که نکات قابل توجهی دارد.

بر اساس این گزارش، 90 درصد برداشت از منابع زیرزمینی آب کشور برای کشاورزی صورت می‌گیرد که باعث شده در حال حاضر مخازن زیرزمینی با کسری 130 میلیارد متر مکعبی روبرو شوند. نکته قابل توجه این است که از این میزان، 100 میلیارد مترمکعب در 15 سال و 50 میلیارد مترمکعب در هفت سال اخیر به وجود آمده که نشان می‌دهد هشدارهای مربوط به شدت گرفتن خشکسالی در ایران نتوانسته سیاست گذاران را برای اجرای برنامه‌هایی که به مقابله با خشکسالی می‌پردازند، مجبور کند.

کارشناسان مرکز پژوهش‌ها عنوان کرده‌اند که روند تخریب منابع آب زیرزمینی از سال 1361 به این سو آغاز شده و هیچ‌کدام از برنامه‌های توسعه پنج ساله در جلوگیری و یا کاهش این روند، موثر و موفق نبوده‌اند. نکته تاسف بار این گزارش آن جاست که می‌نویسد:

بررسی کارشناسی قوانین مرتبط با منابع آب زیرزمینی آشکار می‌سازد که قوانین موضوعه تصویب شده اخیر نه تنها در بهبود وضعیت نقش نداشته‌اند، بلکه به نوعی خود باعث تشدید وضعیت نامطلوب شده‌اند.

به گفته این کارشناسان، قوانینی مانند توزیع عادلانه آب، قانون تأمین منابع مالی برای جبران خسارات ناشی از خشکسالی و یا سرمازدگی، قانون الحاق یک ماده به قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین و همچنین قانون تعیین تکلیف چاه‌های آب فاقد پروانه بهره‌برداری در یک فرآیند 36 ساله عملا به رایگان شدن آب زیرزمینی و افزایش حفر چاه‌های غیرمجاز منجر شده است.

چاه‌هایی که در استان کرمان هم اکنون یک شتاب دهنده برای گسترش خشکسالی محسوب می‌شوند. براساس گزارشی که مرکز بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست جمهوری در سال 94 از چالش‌های توسعه استان کرمان منتشر کرد، در بازه زمانی سال 1350 تا 1385، تعداد چاه‌ها در این استان از 1183 حلقه به 29147 حلقه رسیده. یعنی در 35 سال، تعداد چاه‌ها در استان کرمان 25 برابر شده.

این در حالی است که در حال حاضر حدود 35 هزار حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق در استان کرمان وجود دارد که 13 هزار حلقه آن غیرمجاز است.  این میزان حدود 12 درصد از کل چاه‌های غیرمجاز کشور را شامل می‌شود.

همین گزارش از دیگر مسائلی را که باعث افزایش بحران آب و خشکسالی در کرمان شده، احداث صنایع آب‌بر عنوان کرده و نوشته:

نگاه صرفاً اقتصادی به طرح‌های توسعه صنعت و معدن بدون در نظر گرفتن وضعیت آب و محیط‌زیست استان به مشکل کمبود آب استان دامن زده است… گزارش تحقیق و تفحص مجلس از صنعت فولاد کشور بیان‌کننده چالش‌‌های جدی در صنعت فولاد بوده و لازم است هر گونه اقدامی در راستای تکمیل زنجیره فولاد استان با ملاحظه جدی محدودیت‌های موجود در منابع برق و آب صورت پذیرد.

مرکز بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست جمهوری همچنین احداث پتروشیمی در استان کرمان را به دلیل آب‌بر بودن، از دیگر سیاست‌های اشتباه تصمیم گیرندگان برای استان کرمان برشمرده.

در حالی که حدود چهار سال از انتشار این گزارش می‌گذرد، می‌بینیم که نه تنها برخی سیاست‎‌های اشتباه در استان کرمان اصلاح نشدند که همچنان طرح‌های صنعتی آب‌بر در این استان در حال افتتاح و کلنگ‌زنی هستند.