نگاه اقتصادی، به لوت آسیب زده

عباس تقی‌زاده| دانش‌آموخته ارتباطات و فعال اجتماعی

 

سابقه حضور برنامه‌ریزی شده گردشگران به بیابان لوت به دهه 70 برمی‌گردد.

در دی‌ماه 1379 همایش ملی شناخت بیابان لوت در شهر کرمان و با مشارکت استانداری کرمان، دانشگاه شهید باهنر و دستگاه‌های مرتبط برگزار شد.

پس از 2 روز برگزاری همایش که نگاه تازه‌ای به لوت گشود در روز سوم بیش از 600 نفر از مهمانان همایش با اتوبوس راهی شهداد و بیابان لوت شدند.

صدها دانش‌آموز در مسیر کرمان به شهداد در سیرچ و شهداد در حالی‌که دو سوی جاده و خیابان ایستاده و شاخه‌های گل نرگس در دست داشتند از مهمانان استقبال کردند.

مردم شهداد به شکل خودجوش نیز به خیابان و امام زاده زید(ع) آمده بودند.

حضور جمعیت و شوق آنها به اندازه‌ای بود که مدیران برنامه بازدید از لوت را بر آن داشت تا در جمع مردم صحبت کنند.

محمدعلی کریمی معاون سیاسی استاندار وقت کرمان در سخنانی با لحنی صمیمی و گرم که از حضور فراتر از انتظار مردم لبریز بود، از لوت و لزوم مشارکت مردم در حفظ و معرفی آن و تاثیر گردشگری لوت بر اقتصاد و توسعه شهداد گفت و از آنها تشکر کرد.

راه‌اندازی خانه‌های توریست در شهداد

موج نشاط و امید در چشمان مردم برق می‌زد و همه امیدوارانه به آینده زادگاه شان می‌اندیشیدند.

مهمانان راهی لوت شدند و شب به کرمان برگشتند.

این بازدید به منزله گشودن رسمی دروازه‌های بزرگترین شهر کلوخی و بی‌جمعیت جهان «کلوت‌ها» به روی گردشگران بود.
اردیبهشت 80 در مهدیه شهداد مدیر‌کل سیاسی استانداری برای نخستین بار از راه‌اندازی خانه‌های توریست در شهداد خبر داد.
سال‌ها گذشت و با بهره‌برداری از جاده شهداد نهبندان در اسفند 86 سفر گردشگران به لوت تسهیل شد.

حالا دیگر شاهد حضور انفرادی و خانوادگی گردشگران و برپایی رویدادهای مختلف از جمله جشنواره شهریور در کمپ کویری در 9 کیلومتری روستای ده سیف بودیم.

تردد کامیون‌ها و تریلرها از جاده‌ای که مسیر کرمان به زابل و خراسان جنوبی را کوتاه می‌کرد نیز زیاد شد و علاوه بر افزایش سوانح جاده‌ای و واژگونی خودروها، حجم زباله‌ها را در اطراف جاده و لوت افزایش داد.
از همان دی 79 که نخستین گروه گردشگران وارد لوت شدند آسیب دیدن جاذبه‌های لوت و رها کردن زباله در آن آغاز شد و همچنان ادامه دارد.

تنها تاثیر ثبت جهانی‌شدن لوت افزایش گردشگر بود

لوت حالا شناخته‌تر شده بود و تلاش برای ثبت آن شروع و در 27 تیر 95 در ترکیه به نتیجه رسید. شش سال از آن زمان می‌گذرد.

در مجموع بیشترین تاثیر ثبت جهانی و گشودن دروازه‌های لوت در حوزه گردشگری رقم خورد.

بخش شهداد بالاترین تعداد بومگردی در استان را دارد و هتل‌های جدید هم در حال ساخت است.

بخش شمالی دهستان تکاب چهره‌ای گردشگرپذیر به خود گرفته و هواپیمایی ماهان در روستای ملک‌آباد مجموعه عظیم گردشگری احداث و فعال کرده است.
در این میان اما کمترین توجه به محیط زیست منطقه صورت گرفته است.

رد لاستیک آفرودسواران و گردشگران تقریبا لوت را پر کرده و لوت دیگر لوت سابق نیست.

طبیعت‌گردان و‌ دوستداران طبیعت قدر لوت را می‌دانند اما بیشتر گردشگران و آفرودسواران ملاحظات محیط زیستی را رعایت نمی‌کنند و هنوز هیچ شیوه‌نامه روشن و دقیقی برای نحوه حضور گردشگران در لوت ابلاغ نشده است.

این در حالی است که پس از ثبت ملی و جهانی یک منطقه، شرایط شبیه قبل نیست و سختگیری‌ها افزایش می‌یابد.
یکی از این جاذبه‌ها «گندم‌ بریان» است که برداشتن سنگ از سطح آن و سایر نقاط لوت رواج دارد. عده‌ای به دنبال شهاب سنگ لوت را می‌نوردند و تردد خودروها و گردشگران در اطراف نبکاها یا همان گزها نیز به تل گز که در دهستان تکاب قرار دارد و به ثبت ملی رسیده، آسیب زده است.

روشن کردن آتش روی خاک لوت، پهن کردن بساط شام و ناهار و صبحانه و کباب و… حتی روی نقاط مرتفع کلوت‌ها زخم‌هایی بر تن ظریف و شنی لوت ایجاد کرده که باد و توفان‌های شن نیز نمی‌تواند آنها را ترمیم کند.

کلوت‌هایی که آسیب دیده‌اند دیگر به روز اول برنمی‌گردند و بعید نیست در دراز‌مدت چهره لوت به چهره‌ای نازیبا تبدیل شود.

زیست‌بوم لوت دچار تغییر شده

به جا گذاشتن زباله و پسماند مواد غذایی زیست بوم لوت و حیات جانوری و گیاهی آن را دستخوش تغییر کرده است.

حالا روباه‌های شنی به گردشگران نزدیک می‌شوند و در عکس‌هایشان دیده می‌شوند.

خبر‌هایی از دریده شدن دام‌های اهالی شهداد و روستاها در سال‌های اخیر منتشر شده که می‌تواند نشان‌دهنده تاثیر همین تغییرات و رفتار نامناسب با لوت باشد.
لوت منطقه‌ای بسیار وسیع در بین سه استان سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و کرمان و شهداد نزدیک‌ترین شهر به زیباترین جاذبه‌های آن: کلوت‌ها، رودشور، گندم بریان و… است. اما هنوز برنامه، ساختار و گفت‌وگوهای مشترکی بین مدیران و فعالان حوزه لوت در سه استان شکل نگرفته است و شاهد جزیره‌ای عمل کردن در این زمینه هستیم.

الحاقی بخش از لوت به شهرستان بم

جداکردن بخشی از لوت در محدوده تقسیمات کشوری بخش شهداد و الحاق آن به شهرستان بم که در مصوبات هیئت دولت در سامانه‌های رسمی منتشر شده است نمونه‌ای از نگاه جزیره‌ای و سیاست‌زده به جغرافیای لوت است.

پس از گذشت حدود یکسال از اعلام این تصمیم، هیچ مقام دولتی و هیچ یک از نمایندگان استان در مجلس و به‌ویژه دو نماینده شهرستان کرمان به آن واکنش نشان نداده‌اند.

اتفاقی که یک علامت سوال بزرگ و بدون پاسخ در ذهن مردم شهداد ایجاد کرد و موجب رنجش خاطر و دلزدگی آنها شد.
لوت امروزه بیشتر به عنوان مقصد گردشگری جذاب و پولساز دیده می‌شود و همین نگاه اقتصادی و ابزاری به آن آسیب‌زده است.

۶سال بعد از ثبت جهانی، همچنان لوت در مضیقه

در حالی وارد هفتمین سال ثبت جهانی لوت می‌شویم که هنوز هیچ مراسم خاصی در این زمینه در بخش شهداد برگزار نشده و مردم محلی با ویژگی‌های ثبت جهانی و وظایف خود آشنا نیستند.

بومگردی‌ها در حال افزایش‌اند ولی اینکه بومگردی چگونه می‌تواند حافظ زیست بوم منطقه و فرهنگ آن باشد، به درستی تبیین نشده است.

شاید تصریح این موارد موجب شود اقدامات برخی بومگردی‌ها که تلاش می‌کنند نسخه بدلی رستوران‌های بین راهی باشند؛ اصلاح شود.
صنایع‌‌دستی و به طور عمده دست آفریده‌‌های حصیری به شکل عمده ارائه می‌شوند و دلال‌ها سود اصلی را به جیب می‌زنند. زیرساخت‌های شهری شهداد بسیار اندک است.

در حالیکه این شهر مملو از باغات نخیلات و مرکبات و برای پیاده‌روی مناسب است و ده‌ها ابنیه تاریخی و محوطه باستانی دارد؛ پیاده‌رو و کوچه‌های بهسازی شده و بوستان‌های مناسب و کافی در آن وجود ندارد.
روستاهای بخش جنوبی دهستان تکاب، شهر اندوهجرد و روستاهای چهارفرسخ، جهر و پشوئیه از چرخه گردشگری لوت جامانده‌اند و نگاه‌ها به کلوت‌ها خیره شده است.

این وضعیت نشان می‌دهد گردشگری لوت به برنامه جامع نیاز دارد که کل منطقه و مناطق همجوار را با هم ببیند.

ثبت جهانی‌شدن لوت چه ثمره‌ای برای مردم داشت

پس از گذشت بیش از دو دهه از حضور گردشگران در لوت هنوز تحولی در وضعیت تحصیلی دانش آموزان شهداد و افزودن رشته‌های متناسب در هنرستان‌ها یا ادامه تحصیل در رشته‌های دانشگاهی مرتبط با ایرانگردی و جهانگردی صورت نگرفته و آموزش زبان انگلیسی و مهارت‌های ارتباط با گردشگران به دغدغه جوان‌ها تبدیل نشده است.

گزاف نیست اگر بگوییم این دغدغه نزد مدیران هم چندان دیده نمی‌شود.

عصر 26 تیرماه آیین گرامیداشت ثبت جهانی لوت در شهر کرمان توسط «سارلوت» (یکی از گروه گردشگری کرمانی) برگزار شد. مدیران ارشد شهداد در این مراسم مهمانانی بودند که غریبانه در بین جمعیت نشسته بودند.
اگر جوان شهدادی که حالا وارد میانسالی شده است به این مراسم آمده بود می‌پرسید: «اینکه لوت، ثبت جهانی شده یعنی چه؟ قراره چه اتفاقی بیفته؟».

این گزارش در روزنامه سراسری پیام‌ما درج شده است.