بزرگداشت «محمدعلی بهمنی»، شاعر و ترانه‌سرای معاصر در موزه صنعتی کرمان؛
«شاعر شنیدنی است» در دیار کریمان
شامگاه گذشته ۲۶ فروردین، عصر ادبیات از سلسله‌نشست‌های تخصصی خانه ادبیات دیار کریمان در موزه هنرهای معاصر صنعتی برگزار شد.
به گزارش کرمان‌نو، این رویداد به یاد زادروز «محمدعلی بهمنی»، شاعر و ترانه‌سرای معاصر، و باهدف یادآوری جایگاه او در تاریخ غزل معاصر ایران برگزار شد. نشست با ارائه «علی ملازاده» و «حامد حسین‌خانی» و سخنرانی «حسین اسحاقی»، مدیرکل ارشاد اسلامی استان کرمان به پایان رسید.
حسین‌خانی: بهمنی چهره‌ای ماندگار در تاریخ غزل معاصر است
حامد حسین‌خانی، شاعر و ترانه‌سرا، در این نشست گفت: «استاد بهمنی به معنای جغرافیایی کرمانی نبود، اما همواره همسایه‌ای وفادار و دیواربه‌دیوار برای کرمان بود. سال‌ها در بندرعباس و هرمزگان زندگی کرد و ارتباطی نزدیک، صمیمی و مداوم با اهالی شعر و ادبیات کرمان داشت.»
او افزود: «استاد بهمنی بارها به‌عنوان مهمان و داور در جشنواره‌ها، دانشگاه‌ها و محافل شعری کرمان حضور داشتند. همچنین در بندرعباس و هرمزگان، کنگره‌ای با عنوان «کنگره شعر و قصه جوان کشور» برگزار می‌شد که خودم چند دوره در آن شرکت داشتم و شاهد بودم که آقای بهمنی چگونه با مهربانی و پدرانگی از شاعران نسل جدید حمایت می‌کردند.»
حسین‌خانی درباره جایگاه محمدعلی بهمنی در غزل معاصر گفت: «برای درک بهتر این جایگاه، باید سیر تحول غزل را از پس از نیما بررسی کرد. از حوالی سال ۱۳۰۰ به بعد، ادبیات ایران در سه حوزه دچار تحولات عمده شد: ۱. ادبیات دانشگاهی با چهره‌هایی چون فروزان‌فر، زرین‌کوب و شفیعی کدکنی که به تصحیح متون و نقد ادبی پرداختند. ۲. ادبیات داستانی که پس از جمالزاده و هدایت آغاز شد و تجربه‌هایی درخشان به همراه آورد. ۳. شعر که با نوآوری نیما به شکل شعر نیمایی، آزاد و سپید، فضای ادبی را دگرگون ساخت.»
او ادامه داد: «در همین بستر، غزل نیز که یکی از مهم‌ترین قالب‌های شعر فارسی است، متحول شد. غزل‌سرایانی با زبان و نگاهی تازه، این قالب را از تکرار و تقلید نجات دادند. در دهه‌های ۴۰، ۵۰ و ۶۰، مسیر تازه‌ای در غزل گشوده شد و یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های این جریان، استاد محمدعلی بهمنی بود.»
حسین‌خانی: متمایز بودن بهمنی نسبت به شاعران عرصه خود
این شاعر و ترانه‌سرا به متمایز بودن بهمنی نسبت به شاعران عرصه خود اشاره کرد و گفت: «اگرچه شاعران بزرگی چون شهریار، عماد خراسانی و سایه از سنت‌های غزل بهره می‌بردند، اما شاعرانی چون منوچهر نیستانی، حسین منزوی و محمدعلی بهمنی با جسارت بیشتر، به نوآوری در این قالب پرداختند. خود استاد بهمنی هم اذعان داشت که در جوانی تحت‌تأثیر نیستانی بوده است. بااین‌حال، شخصیت و مسیر ادبی او ویژگی‌هایی داشت که او را متمایز می‌کرد.»
او ادامه داد: بهمنی انسانی عاطفی و حساس بود که تحت‌تأثیر اقلیم بندر، صدای مرغان دریایی و فضای شاعرانه جنوب، عاطفه‌ای ژرف در شعرهایش جاری بود. این عاطفه صادقانه پیوندی عمیق میان او و مخاطب ایجاد می‌کرد؛ به‌ویژه در دهه شصت با آثاری مانند «شاعر شنیدنی است» و «گاهی دلم برای خودم تنگ می‌شود».
حسین‌خانی گفت: در شعر معروف «شاعر شنیدنی است»، زبانی ساده، بی‌تکلف و صمیمی را می‌بینیم که تجربه‌ای نو از غزل به مخاطب عرضه می‌کند. استاد بهمنی زبانی روان، اما درعین‌حال نو و استوار داشت. یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته او، صلح درونی‌اش با جهان بود؛ چیزی که سعدی‌وار در روح و زبان شعر او منعکس شده است.
حامد حسین‌خانی در پایان مطرح کرد: بهمنی همچنین یکی از ترانه‌سرایان برجسته ایران بود. همان‌طور که غزل‌هایش از عاطفه و صمیمیت لبریز بود، ترانه‌هایش نیز چنین فضایی داشتند. زبان محمدعلی بهمنی، هرچند ساده بود، اما بسیار هنرمندانه، عاطفی و برخوردار از موسیقی درونی عمیق بود؛ و شاید همین ویژگی‌ها بود که موجب شد او در تاریخ غزل معاصر ایران، چهره‌ای ماندگار شود.
ملازاده: در شعر بهمنی قرار نیست غافلگیر شویم
در نشست بزرگداشت محمدعلی بهمنی، علی ملازاده، شاعر و مدرس داستان‌نویسی، به تحلیل و بررسی شعر بهمنی پرداخت. او گفت: «در شعر بهمنی، مخاطب هیچ‌گاه غافلگیر نمی‌شود.» به گفته او، شعر بهمنی بر خلاف برخی دیگر از شاعران که ممکن است با پیچیدگی‌ها یا غافلگیری‌های شاعرانه خواننده را شگفت‌زده کنند، در یک مسیر قابل‌پیش‌بینی و روشن پیش می‌رود. او شعر بهمنی را به‌گونه‌ای توصیف کرد که هیچ‌گاه در آن انتظار یک تغییر ناگهانی یا شگفت‌آور را نخواهیم داشت. بلکه در شعر بهمنی، ما همیشه در همان «ایستگاه» یا موقعیت ساده و صمیمی‌ای هستیم که شاعر برای مخاطب خود طراحی کرده است.
ملازاده این ویژگی را به شکلی دیگر توضیح داد و گفت: «شعر بهمنی به‌گونه‌ای است که هیچ‌گاه مخاطب در حین خواندن آن به جایی نمی‌رود که خود را در مکانی دور یا نامأنوس احساس کند. این شعر مانند یک مسیر ساده و روشن است که مخاطب در آن حرکت می‌کند و همیشه در همان جایی قرار دارد که شاعر قرار دارد. شعر بهمنی در عین سادگی، احساس نزدیکی و صمیمیت عمیقی را با مخاطب برقرار می‌کند. این نزدیکی باعث می‌شود که مخاطب در طول شعر نه‌تنها به غافلگیری نرسد، بلکه درک و تجربه‌ای آرام و نزدیک از آنچه شاعر قصد بیان آن را دارد، کسب کند.»
او ادامه داد: «این عدم غافلگیری به معنای سادگی و بی‌پیرایگی در شعر بهمنی است. درواقع، شعر بهمنی مانند یک ترامپولین عمل می‌کند که به نظر می‌رسد همه به یک مقصد می‌رسند، فارغ از اینکه با چه زاویه‌ای یا با چه وزنی و دانشی از آن بالا می‌روند و بر آن فرود می‌آیند. در شعر بهمنی، حرکت به سمت مقصد همیشه آرام و همگام با مخاطب است، بدون اینکه پیچیدگی خاصی در روند حرکت احساس شود.»
ملازاده، در نهایت، این ویژگی شعر بهمنی را در قالب مقایسه‌ای با شعر شاعران دیگر، همچون حافظ یا مولانا، بیان کرد و افزود: «در شعرهای بزرگانی مانند حافظ و مولانا، مخاطب در بسیاری از مواقع غافلگیر می‌شود، چرا که این شاعران با پیچیدگی‌ها و لایه‌های معنایی خاص خود، مخاطب را به مسیری غیرمنتظره هدایت می‌کنند. اما در شعر بهمنی، چنین غافلگیری‌ای وجود ندارد؛ این شعر به‌جای آنکه پیچیدگی‌های معنایی بیافریند، مخاطب را به یک تجربه عاطفی و صمیمی دعوت می‌کند که در آن، قدم‌زدن در زیر باران آرام، لذت‌بخش و دلنشین است.»