زنان، تنها حافظان صنایع دستی کرمان
راضیه زنگی‌آبادی| در استان کرمان زنان زیادی مشغول تولید صنایع دستی هستند. بسیاری از آن‌ها این رسم چند صد ساله دیار خود را دنبال و با محصولات منطقه خود صنایع دستی بسیاری تولید می‌کنند. سیس‌بافی، شیریکی‌بافی و گلیم‌بافی فقط بخشی از صنایع دستی استان هستند. این کار برای زنان کرمانی درآمدزایی دارد.
سیس‌بافی بمی
«ماندانا شهامت» اهل بم است و 12 سالی می‌شود که سیس می‌بافد. سیس از ضایعات درخت نخل تهیه می‌شود. شهامت می‌گوید: معمولاً سالی یک بار نخل هرس می‌شود که به این کار در لهجه خودمان «گرازیدن» می‌گوییم. بعد از آن از الیافی که سیسی نام دارد استفاده می‌کنم. این الیاف به جز برای چیلوک‌بافی (طنابی برای بالا رفتن از درخت نخل) استفاده دیگری ندارد و در اصل دورریز نخل است.
این بانوی بمی می‌گوید: در این مدت توانستم با زنان سرپرست خانوار و زنان روستاهای اطراف کار کنم که استقبال خوبی از کارهای ما شد. بازار ما وابسته به گردشگرانی است که به ارگ قدیم می‌آیند. برای مثال عیدها فروش خیلی خوبی داریم. من تا به حال وامی نگرفته‌ام و بیشتر با نمایشگاه‌هایی که اتاق بازرگانی برگزار می‌کند کسب درآمد دارم.
شیریکی‌پیچ
شیریکی‌پیچ یکی دیگر از صنایع دستی استان است. زنان برای کار دور داری افقی یا عمودی می‌نشینند و دو نخ را با هم به دور پود می‌پیچند.
«عصمت» یکی از زنان سیرجانی است که در این هنر زبردست است. وی 65 سال دارد. 12ساله که بود به هم‌سن و سالانش گلیم‌بافی یاد می‌داد. وی در سال 54همراه همسرش در دارستان کارگاهی راه انداخت و به همه زنان روستایی گلیم‌بافی یاد داد؛ حتی به بلورد، خواجوشهر و امین‌آباد می‌رفت و زکات هنرش را به زنان می‌پرداخت.
خانم «زبردست» با لهجه غلیظ سیرجانی‌اش می‌گوید: آن دوران 50 نفری در کارگاه ما کار می‌کردند. اول 6ماه در کارگاه مشغول می‌شدند، سپس مواد لازم را به آن‌ها می‌دادیم تا در خانه‌هایشان گلیم‌بافی کنند. 31 سال کارگاه داشتم که اکنون محل زندگی معلولان شده است. به گفته او یک گلیم کوچک 40 در 40، 200 هزار تومان قیمت دارد و گلیم‌بافی درآمد خوبی در سیرجان به وجود آورده است، اما ریس (نخ) گران شده است، به طوری که برای بافت یک کار کوچک 5کیلو نخ نیاز است که 600هزار تومان قیمت آن می‌شود.
دختر پلیواردوز رمشک
«مریم» در جنوب کرمان و جایی به نام رمشک زندگی می‌کند. درس خوانده است و دیپلم دارد. او 27ساله است و تنها آرزویش داشتن یک کارگاه کوچک است که از این خانه دواتاقه به جای بزرگ‌تری برای کار برود.
مریم دختر بزرگ خانواده 8نفری است. سوزن دوزی می‌کند، چرخ مخصوص قلاب‌دوزی هم دارد که یک فعال اجتماعی در قلعه‌گنج (سروش صلواتیان) برایش تهیه کرده است تا سوزن بزند، کارش را بفروشد و قسط چرخش را بدهد.
او می‌گوید: همه زنان رمشک سوزن‌دوزی را بلدند، اما خیلی‌ها تمیز و خوب کار نمی‌کنند. «پَلیوار» نام سوزن‌دوزی ماست که در آن نقش‌های سوزنی (گلدوزی) را بر روی پارچه ساتن می‌دوزیم. ما یک خانواده 8 نفره هستیم که تمام هزینه‌های این خانه با من است، به همین دلیل نمی‌توانم حساب کنم چه مقدار درآمد دارم؛ حتی نیازهای شخصی خودم را نمی‌توانم برآورده کنم. اگر این مشکلات اقتصادی نبود تا 2میلیون تومان هم درآمد داشتم. بعد از این‌که چرخ را برایم خریدند، قرار شد من محصولم را آماده کنم و سروش صلواتیان آن را برایم بفروشد تا از اقساط چرخ کم شود.
مریم می‌گوید: بین زنان تنها کسی که به صورت فعال و حرفه‌ای کار می‌کند من هستم. هرچند به بقیه دختران روستا کار می‌سپارم، معمولاً تنبلی می‌کنند و انجام نمی‌دهند. اگر کار خوب پیش برود ممکن است بعداً کارگاهی راه بیندازم که خیلی هم به آن احتیاج دارم. خانه ما فقط دو اتاق دارد که یکی مختص کار من است. اگر کارم فروش رود، شناخته شود و وامی هم به من بدهند، می‌توانم دخترها را به کار بگیرم و کارگاهم را راه بیندازم. اگرچه در رمشک زنان کار سوزن و گلدوزی انجام می‌دهند اما در روستای ما فقط من کار می‌کنم و گاهی رمشکی‌ها هم به من سفارش کار می‌دهند.
گراف‌دوچ
یکی دیگر از شیرزنان جنوبی، اهل روستای تَمگران قلعه‌گنج است که «گراف‌دوچ» نام برندش است. وی سوزن‌دوزی را که همیشه برای لباس انجام می‌شد روی زیورآلات، رومیزی، کفش و مانتو عرضه می‌کند.
«طوبی شمس‌الدین» می‌گوید: بیشتر زنان فامیل با من همکاری می‌کنند تا اجناس را به صورت اینترنتی (اینستاگرام) به فروش برسانیم. من بیشتر از یک سال است وارد این حرفه شده‌ام و در خانه 10تا 12 نفری با هم کار می‌کنیم که درآمد خوبی داریم. در حال حاضر فقط به یک نمایشگاه بین‌المللی جنوب شرق از طرف میراث فرهنگی رفته‌ام.
نقش میراث فرهنگی در معرفی صنایع دستی
مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی استان کرمان به همشهری می‌گوید: همه هنرها به غیر از فرش زیر مجموعه میراث فرهنگی هستند. کسانی که علاقه‌‌مند به رشته‌های مختلف باشند باید در میراث یا سازمان فنی و حرفه‌ای آموزش‌های لازم را ببینند؛ یعنی هر ساله اعتبار لازم از تهران به میراث ابلاغ و کلاس‌های مختلف در شهرستان‌های استان برگزار می‌شود. اگر هم فرد علاقه‌‌مند باشد که به صورت حرفه‌ای کار کند باز هم به فنی و حرفه‌ای برای اخذ کارت مهارت معرفی می‌شود. زمانی که فرد گواهینامه مهارت خود را دریافت کند، از طرف میراث فرهنگی استان به بیمه روستایی – عشایری یا تامین اجتماعی معرفی می‌شود.
«محمدمهدی افضلی» می‌گوید: این فرایند به این دلیل است که افراد دارای مهارت به مشاغل خانگی وارد شوند، علاوه بر این در نمایشگاه‌ها اولویت‌بندی‌هایی وجود دارد؛ مثلاً برای حضور در نمایشگاه‌های خارجی آثار شاخصی که مهر اصالت دریافت کرده‌اند، دعوت می‌شوند. نمایشگاه‌های داخلی هم هر ماه در یک استان برگزار می‌شود. هنرمندان این نمایشگاه که قبلاً نام خود را به میراث داده‌اند، اگر واجد شرایط و دارای کارت باشند، انتخاب می‌شوند. در این زمینه تسهیلاتی هم داده می‌شود تا آثار کرمان معرفی شود. سهم هر استان هم کمتر از 5نفر نیست. اقامت و غرفه‌ها هم رایگان است.
۱۵هزارنفر در صنایع دستی اشتغال دارند
مدیر کل اداره تعاون و رفاه اجتماعی به همشهری می‌گوید: بیشتر رشته‌های صنایع دستی در مشاغل خانگی قرار می‌گیرند. قطعاً عمده اشتغال استان در بخش خرد و کوچک رقم می‌خورد که در سال گذشته بیش از 15هزار شغل در این حیطه ایجاد شد. نزدیک به 40 درصد شغل‌های ایجادشده در حوزه مشاغل خانگی بوده است.«رضا اسماعیلی» این دسته از مشاغل اهمیت زیادی برای افراد دارند که هم اداره کار و هم کمیته امداد، بهزیستی، معین‌های فعال در مناطق نسبت به آن پیگیر هستند. در سال گذشته بیش از 32میلیارد تومان اعتبار داشتیم که با توجه به جمعیت، نرخ بیکاری و علاقه‌مندی افراد بین مناطق مختلف استان تقسیم شد؛ همچنین در حال پرداخت این وام‌ها هستیم که نزدیک به 28میلیارد تومان آن پرداخت شدهاست.
وی ادامه می‌دهد: یک شغل خانگی شاید درآمد زیر یک میلیون تومان داشته باشد، اما همین مقدار باعث می‌شود فرد در کنار خانواده باشد و در عین حال کارهای منزل را هم انجام دهد. هرچه این اتفاق بیشتر بیفتد سطح درآمد خانواده بالاتر می‌رود و آسیب‌های اجتماعی کمتر می‌شود.