انتظار سه‌ماهه برای جهانی‌شدن گلیم «شیریکی‌پیچ»
در چند هفته اخیر موضوع ثبت جهانی «گلیم شیریکی پیچ» سیرجان در راس اخبار محلی قرار داشت. بهمین مناسبت این نوشته قصد دارد به معرفی این هنر سیرجانی‌ها و چگونگی جهانی شدنش بپردازد. یکی از کارشناسان فرش در معرفی «گلیم شیریکی پیچ» به «کرمان نو» می‌گوید: «این گلیم دست بافته‌ای‌ست که از به هم تنیدن تارو پود نخی و پشمی و یا تمام پشم بدست می آید.گلیم به عنوان فرش زیر پا و دستبافته های کیسه ای ، خورجین، جوال، جُل، توشه دان و…. بکار می رود.»
بگفته مصیب کارآمد خلق این هنر اصیل و ماندگار و سیر مراحل تولید گلیم معمولا به دست افراد یک خانواده، ایل و طایفه دریک محل انجام میگیرد. شامل پشم چینی، پشم شویی و پشم ریسی، رنگ آمیزی، کلاف کردن پشم، دارکشی، چله کشی، بافت و پایین آوردن گلیم از روی دار، گز دادن، شستشو و پرداخت آن می شود. در مجموع زمان بافت با توجه به اندازه، نوع پرکار بودن و یا سادگی طرح، ذهنی باف بودن و یا استفاده از نقشه در هر گلیم فرق می کند.
وی افزود که تکنیک های بافت گلیم در سیرجان به دو صورت ساده باف (پود گذاری) و پیچ باف (پود پیچی) می باشد که خود به زیرمجموعه هایی تقسیم می شود. گروه ساده باف شامل: تکنیک ساده باف (پود نما وپودرو) تک قلاب(متصل وتارپیوند)جفت قلاب(دو قلابه و پود پیوند) پود معلق، پود اضافه، چاک دار و تکنیک ترکیبی گلیم فرش بافته می شود. از گروه پیچ باف یا پود پیچی به گلیم شیرکی پیچ می توان اشاره کرد.
کارآمد با اشاره خاص به گلیم شیریکی می گوید که تکنیک شیرکی پیچ (پیچ بافی و سوزنی) از مشهور ترین و متداول ترین تکنیک های بافندگی در سیرجان و شاخص ترین شیوه گلیم بافی در استان کرمان بشمار می رود که ثبت ملی شده و در آستانه ثبت جهانی می باشد.
بگفته کارآمد بر اساس مطالعات و مستندات تاریخچه این نوع بافت به دو هزار سال پیش از میلاد می رسد. لفظ ترکی آن «سوماخ» است. همانطور که از نام آن (پیچ بافی) مشخص است نخ های رنگی با دو نوع پیچش یا گره متن و آبدوزی به دور تار می پیچند و این روند یا با طرح ذهنی و یا از روی نقشه رج را کامل می کند، پس از اتمام مانند بافت قالی آن را پود کشی کرده با دفتین رج می زنند و همین روند را تا اتمام دست بافته ادامه می دهند.
اما بافندگان این دستبافته زیبا چه کسانی هستند؟ به گفته این کارشناس فرش شناخته شده ترین ایلات بافنده «گلیم شیرکی پیچ» در منطقه سیرجان، ایلات افشار، بُچاقچی، رائینی، و طایفه شول هستند.وی افزود: اگرچه تا حدودی خوانین ایل قرائی از این تکنیک در گذشته استفاده کرده اند. اما اکنون تمامی ایلات و طوائف این روند را پی گرفته و در کل، منطقه سیرجان در صدراین نوع بافت شناخته شده است.
اما چرا این گلیم را «شیریکی پیچ» نام نهادند ؟ مصیب کارآمد می گوید که اصطلاح شیرکی پیچ از دو کلمه شیرکی و پیچ تشکیل شده است. هر بخش دربرگیرنده وجهی جداگانه است. نام پیچ از بافت پیچ گونه این گلیم گرفته شده و شیریکی نیز از مفهوم شَریک (کلمه ترکی که افشارها به شَریک، شیریک می گویند) و از شَریکی یعنی مشترک کار کردن دو یا چند بافنده در بافت یک گلیم آمده است.
وی ادامه داد که برخی دیگر بر این باورند شیریک از پیچیدن پود به دور دو تار به وجودآمده است، چون پیچش نخ های رنگی در بافت «شیریکی پیچ» به دور دو تار است.
این کارشناس فرش معتقد است که با معرفی گلیم و دست بافت های داری، زیر اندازها و .. می توان برای منطقه اشتغال و ارز آوری ایجاد کرد. از طریق : کار گاه های پشم ریسی، رنگ رزی، کارگاه های تولید دار ، مراکز آموزشی وفروشگاه های تخصصی گلیم.
او می گوید: همچنین تولید در کارگاه های انفرادی، در منازل یا کارگاه های گروهی برای سفارشات بزرگتر و عرضه در نمایشگاه های محلی، کشوری و بین المللی باعث جذب گردشگرو رونق صنعت توریسم می شود.
وی تصریح کرد که در حال حاضر روستای دارستانِ شهرستان سیرجان به عنوان دهکدۀ جهانی گلیم مورد ارزیابی شورای جهانی صنایع دستی برای ثبت جهانی قرار گرفته است.
کارآمد راجع به صادرات این گلیم می‌گوید:« صادرات چمدانی از طریق مسافران و صادرات از طریق گمرک انجام می شود که در این خصوص ادارۀ بازرگانی و صادرات معاونت صنایع دستی نقش بسزایی را ایفا می کنند.
راجع به روند ثبت ملی و کاندیدای جهانی شدن گلیم سیرجان از معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی استان پرسیدم. غلامرضا فرخی گفت که به مدت دو سال تلاشهایی برای ثبت ملی و جهانی شدن گلیم انجام گرفت، در ثبت ملی موفق شدیم.
وی افزود برای اینکه گلیم سیرجان صلاحیت جهانی شدن را پیدا کند باید علاوه بر قابلیت ذاتی محصول، شهر سیرجان دارای دانشگاه، مدرسه، موزه، کارگاه‌های کوچک و متوسط، فیلم‌های مستند دو زبانه و بازارچه‌هایی با استاندارد جهانی باشد. که البته شهر سیرجان در این موارد استانداردهای لازم را کسب کرد و در برخی موارد متعهد به رفع کم و کاستی‌ها شد . در روزهای اخیر بازرسان جهانی آیتم‌های مورد نظرشان را بررسی کردند. و بنظرم راضی از وضعیت «گلیم شیریکی پیچ» سیرجان را ترک کردند.
فرخی ادامه داد که روز چهارشنبه چهارم مرداد در هتل لاله تهران مستندات بررسی و جهت اظهار نظر جهانی به انگلیس ارسال شد. شورای جهانی ظرف یک تا سه ماه تشکیل جلسه می دهد و نتیجه ابلاغ خواهد شد.
او می گوید درباره یک اثر مورد ثبت جهانی، روال بدین شکل است که هر ساله آیتم‌های خاصی مورد ارزیابی قرار می گیرند و باید رشد محسوسی داشته باشند. بگفته فرخی سه مقوله مهم از نظر بازرسان بین المللی آموزش، تولید و بازرگانی است.
فرخی در مورد سودمند بودن ثبت جهانی یک اثر بر این باور است که وقتی کالایی ثبت جهانی می شود یعنی دارای استاندارد جهانی‌ست و مشتری با رضایت و اطمینان کامل این محصول را خریداری خواهد نمود. که البته گلیم سیرجان یک گلیم خاص در دنیاست و هم اکنون فروش اینترنتی دارد. همچنین این محصول توانسته توریست‌های علاقمند را راهی سیرجان نماید و باعث توسعه صنعت گردشگری شده است.
معاون سازمان میراث فرهنگی استان ادامه داد که با رونق گرفتن بازار این محصول برخی گلیم بافان که این حرفه را ترک کرده بودند دوباره کارشان را از سرگرفتند. هم اکنون گلیم «شیریکی پیچ» کالای ارزشمندی است و بازار و جایگاه بین المللی برای خود ایجاد کرده است.
امیدواریم شاهد چنین رخدادهای با ارزشی برای سایر صنایع دستی استان‌مان نیز باشیم.