زندگی سیاه میان طلای کثیف

مرد وزن پیر و جوان ندارد، از هر سنی و در هر کجای شهر چه با چرخ دستی، چه زباله به دوش دیده می‌شوند. تا کمر خم در سطل های زباله و یا گشتن میان کیسه‌های پاره شده کنار خیابان، در جست و جوی پیدا کردن چیزی به درد بخور برای فروش.

این تصویر تکراری است که در کرمان و سایر شهرهای ایران به وفور دیده می‌شود. زباله گردی، پدیده‌ای که انگار هر چه می‌گذرد نه تنها کم نشده بلکه رشد قارچ گونه اش ادامه دارد. نکته قابل توجه این ماجرا این است که در مقابل سود بسیار زیاد این چرخه، زباله گردها درآمد ناچیزی از آن دارند.

هرچه می‌دویم فایده ندارد

با یکی از آن ها هم صحبت می‌شوم. یک مرد میانسال که با کیسه‌ای به دوش در حال گشتن میان زباله‌ها است. سنش را می پرسم. ۳۸ ساله است و می‌گوید درآمد زیادی از این کار ندارد. می‌گوید هرچه می‌دویم فایده ندارد، دست زیاد شده و همه جمع می‌کنند.

می‌پرسم به کار دیگری فکر نمی کنی؟ جواب می‌دهد: ۲ بچه دارم و سنم بالا رفته؛ کار دیگری نمی‌توانم انجام دهم به جز کارگری و همین ضایعات.

سه پسربچه بین ۱۳ تا ۱۶ ساله با یک چرخ دستی در کوچه در حال رفتن هستند. یکی از آن‌ها که کلاس ششم است می‌گوید: هر کیلو پلاستیک را ۲۸۰۰ تومان از ما می خرند؛ ما سه نفری با هم کار می کنیم. پدرم بیکار است و من و بردارم خرج خانواده‌ام را می‌دهیم.

۳۵۰ تن؛ میزان تولید روزانه زباله در شهر کرمان

بر اساس آمار سازمان مدیریت پسماند شهرداری کرمان به طور متوسط روزانه بیش از 350 تن زباله در شهر کرمان تولید می شود. از لحاظ وزنی 70 درصد زباله‌ها  تر و 30 درصد خشک و قابل بازیافت هستند. از کل زباله‌های خشک70 درصد قابل بازیافتند که درصد بالایی از این زباله‌ها توسط زباله گرد‌ها جمع آوری می‌شود.

اما زباله ها به کجا می‌روند؟ زباله های جمع آوری شده پس از بسته بندی به شهرهایی مثل تهران و یزد فرستاده می‌شوند و عملا سودی برای استان ندارند.

مسول یکی از کارگاه‌ها می‌گوید:  روزی ۷۰۰ تا ۸۰۰ کیلو پلاستیک بسته بندی می‌کنیم؛ پلاستیک را از زباله گردها بین ۳ تا ۴ هزارتومان می‌خرند و حدود ۶ هزارتومان می‌فروشند.

حذف و در دسترس نبودن زباله؛ راه مقابله با زباله گردی

نظام شهری ناکارآمد باعث شده بخشی از جامعه‌ی به چنین راه کسب درآمدی روی بیاورد. مریم فدایی قطبی شهرساز و عضو هیات علمی دانشگاه می‌گوید: از زمانی که زباله ارزش پیدا کرد زباله گردی نیز رواج یافت. افزایش محصولات دور ریز کاغذی و پلاستیکی، رشد تکنولوژی بازیافت و افزایش قیمت اجناس را می‌توان از جمله دلایل زیاد شدن زباله گردها عنوان کرد.

او ادامه می‌دهد: افرادی که وارد بحث زباله گردی می‌شوند دغدغه بقا داشته و برای ارتزاق نیاز به کار دارند. از طرفی جذب نشدن به بازار کار باعث شده وارد این سیستم بشوند.

فدایی افزود: به نظر می‌آید حذف زباله و در دسترس نبودن آن بهترین راه کنترل این معضل است؛ که در این خصوص شهرداری باید زباله را از در خانه جمع کند.

دکه‌های بازیافت کارایی ندارد؛ این موضوع دیگری بود که فدایی به آن اشاره کرد و کفت:  دکه های بازیافت و این که مردم زباله ها را نگه دارند و تحویل دهند برای شهری مثل کرمان جوابگو نیست. زباله ها باید از درب منازل جمع آوری و تفکیک شود.

اشتغال این افراد که باید از طریق نهادهایی حمایتی شوند موضوع دیگری است که فدایی به آن تاکید کرد.

طرح تفکیک از مبدا در انتظار مزایده

رییس سازمان مدیریت پسماند شهرداری در خصوص برنامه شهرداری برای مدیریت زباله‌های سطح شهر می‌گوید: طرح تفکیک از مبدا سال گذشته به مزایده گذاشته شد اما شرکت کننده‌ها به اکثریت نرسیدند و قرار است به زودی این طرح مجدد به مزایده گذاشته و اجرایی شود.

او ادامه داد: در این طرح تفکیک زباله از مبدا با فعال شدن سامانه شمیز انجام می‌شود؛ سامانه‌ای که در حال حاضر نیز به صورت محدود در حال فعالیت است.

به گفته ریاضی رییس سازمان مدیریت پسماند شهرداری کرمان کارخانه بازیافت شهرداری در حال فعالیت است اما با توجه به محدودیت نیرو تنها با یک شیفت کار می‌کند.

فعالیت ۷۰۰ کارگاه ضایعات در کرمان

محمدرضا نادری دبیر کمیسیون بند ۲۰ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها می‌گوید: در کرمان 23 کانکس و کلبه بازیافت داشتیم که متاسفانه به دلایل غیر منطقی که نمی‌دانم چیست کار تعطیل شد.

او در مورد کارگاه‌های جمع آوری ضایعات سطح شهر گفت: در حال حاضر حدود  600 تا 700 کارگاه در شهر کرمان وجود دارد. از این تعداد 300 کارگاه مجاز هستند که بیرون از شهر و در شهرک‌های صنعتی فعالیت می‌کنند. ۴۰۰ تا 450 کارگاه غیر مجاز نیز در داخل شهر وجود دارد. اگر کارگاه‌ها ضوابط استقرار محیط زیست را رعایت کنند می‌توانند مجوز بگیرند.

او ادامه داد: تا زمانی که مواد اولیه در زباله‌ها وجود داشته باشد و طرح تفکیک از مبدا انجام نشود زباله گردها جمع نمی‌شوند. دلیل آن هم این است که این کارگاه‌ها مافیای خاص خود را دارند. مناطق شهر را بلوک بندی می‌کنند و قابل شناسایی نیستد.

نادری گفت: فرض کنید یک کارگاه پلمپ شود. پس از مدتی دوباره در جایی دیگر شروع به فعالیت می کند. چون فقط به یک مکان نیاز دارد و  لاوزم خاصی نمی خواهد.

او ادامه داد: از طرفی تفکیک از مبدا به طور عمومی درآمدزا نیست؛ زیرا  تولید کننده زباله شهروندی است که باید آموزش داده شود، زباله خود را جدا کند و بعد تبدیل به ارزش افزوده شود. به همین دلیل برای شرکت‌های خصوصی زیر بار آن نمی‌روند.

نادری مورد راهکار حل این مشکل توضیح داد: باید زیرساخت کار را آماده و در کنار آن فرهنگ سازی شهروندان انجام شود. در این صورت می‌توان این طرح را  به بخش خصوصی واگذار کرد.