گردوغبار؛ بحران نامرئی اما همیشگی| مدیرکل محیط‌زیست کرمان: اثرات منفی این پدیده بعدها مشخص می‌شود
تعدد مخاطرات طبیعی در استان کرمان باعث شده پدیده گردوغبار که بحرانی همیشگی است، به حاشیه رانده شود.
گردوغبار، ریزگرد و یا هر نام دیگری که می‌خواهید روی آن بگذارید، در سال‌های اخیر بیش از پیش وارد زندگی مردم شده است. از جنوب‌غرب تا جنوب‌شرق کشور گرفته تا مرکز. در این میان البته توجهات به خوزستان و سیستان و بلوچستان بیشتر بوده.
شاید فکر کنید دلیل این موضوع بیشتر بودن روزهای گردوغباری در این دو استان است، اما اظهارات مدیرکل محیط‌زیست کرمان چنین تصوری را رد می‌کند. به گفته مرجان شاکری «براساس مطالعات جدید سازمان حفاظت محیط‌زیست، قطعی شده که استان کرمان بیشترین سطح غبارخیزی را در کشور دارد.» او می‌گوید:
تاکنون به کویر لوت در بحث گردوغبار توجه نشده بود. اما در نقشه‌هایی که اخیرا سازمان محیط‌زیست تدوین کرده، مشخص و اثبات شد که به دلیل وجود کویرلوت و البته جازموریان، استان کرمان بیشترین سطح غبارخیزی را در کشور دارد.
جولان گردوغبار در شرق کرمان
در همین حال براساس اطلاعات به دست آمده از ایستگاه‌های پایش کیفی هوا در فهرج، اهالی این شهرستان در دو ماه پایانی سال گذشته دست‌کم 14 روز هوایی را تنفس کرده‌اند که عدد شاخص کیفی هوا بیش از 500 بوده. 13 روز هم این عدد بین 150 تا 500 بوده. در این بازه زمانی حدود 16 روز هم داده‌ای ثبت نشده که چه بسا آمار بالا بدتر هم می‌شد.
برای درک بهتر این اعداد بهتر است بدانیم که شاخص کیفیت هوا (AQI) به پنج دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شود. بر اساس این تقسیم‌بندی از عدد صفر تا ۵۰ هوا پاک، از ۵۱ تا ۱۰۰ هوا سالم یا قابل قبول، از ۱۰۱ تا ۱۵۰ هوا ناسالم برای گروه‌های حساس، از ۱۵۱ تا ۲۰۰ هوا ناسالم برای همه گروه‌ها، از ۲۰۱ تا ۳۰۰ هوا بسیار ناسالم و از ۳۰۱ تا ۵۰۰ شرایط کیفی هوا خطرناک است.
بدین ترتیب حدود تقریبا نیمی از روزهای پایانی سال را فهرجی‌ها با هوای ناسالم و خطرناک برای همه گروه‌ها سپری کردند.
در ریگان، دیگر شهرستان شرقی استان کرمان هم وضعیت خوب نبوده. در بازه زمانی ابتدای بهمن تا پایان اسفند، چهار روز عدد شاخص کیفی هوا بیشتر از 500 بوده و 12 روز بین 150 تا 500. همچنین 10 روز هم داده‌ای ثبت نشده.
از ابتدای سال جاری هم اهالی این دو شهرستان تنها چند روز هوای قابل قبول تنفس کرده‌اند.
گردوغبار، مهمان همیشگی شرق کرمان| شاخص آلایندگی هوا در ریگان ۲۰ برابر حد مجاز شد
فهرج همچنان درگیر گردوغبار| شاخص آلایندگی هوا ۳۰ برابر حد مجاز شد
این آمارها از یک سو و از سوی دیگر اینکه کرمان، غبارخیزترین استان کشور شناخته شده، نشان می‌دهد وضعیت این استان از نظر پدیده گردوغبار نه تنها بهتر از سیستان و بلوچستان و خوزستان نیست، که بعضا بدتر هم هست. با این حال بودجه مقابله با گردوغبار کرمان (حدود 72 میلیارد تومان) در سال گذشته به یک سوم بودجه‌ای که در اختیار دو استان نام برده گذاشته شده، نمی‌رسد.
وقتی بحران را نمی‌بینیم
برای بررسی چرایی این موضوع از مدیرکل محیط‌زیست کرمان پرسیدیم که «چرا کرمان سهم کمتری از بودجه مقابله با گردوغبار در کشور دارد؟» شاکری با بیان اینکه «یکی از مهمترین ضعف‌های موجود در استان کرمان شاید عدم مطالبه‌گری در سطح مردم و مدیران استان باشد» گفت که
سیل، توفان، تگرک، هجوم ملخ، صاعقه، ریزگردها، زمین‌لرزه و آتش‌سوزی هشت مخاطره طبیعی هستند که کرمان با آن مواجه هست. آنچه که خیلی به چشم نمی‌آید، پدیده گردوغبار است چرا که اثر و تبعات آن لحظه‌ای نیست.
او ادامه می‌دهد که به حدی تبعات مخاطرات دیگر مشخص است که حتی در سفر معاون رییس جمهور (رییس سازمان برنامه و بودجه) به جنوب استان، در گزارش ارائه شده از سوی مدیرکل مدیریت بحران کرمان از مخاطرات طبیعی، نامی از پدیده گردوغبار به عنوان یکی از معضلات برده نشد.
به اعتقاد شاکری، اعلام نکردن وضعیت بحرانی از سوی مدیران ارشد شهرستان‌ها یکی از دلایلی است که باعث شده توجه به بحران گردوغبار در کرمان زیاد نشود. او می‌گوید شاید در شرایطی که به خاطر جلوگیری از شیوع بیماری کرونا همه در منازل هستند اعلام تعطیلی به دلیل آلودگی بیش از حد و توصیه به شهروندان برای ماندن در منزل محلی از اعراب نداشته اما به نظر می‌رسد که لازم است به این مقوله به عنوان یکی از جدی ترین بحران‌های استان توجه داشت.
مدیرکل محیط‌زیست کرمان اضافه می‌کند که «شاید ضرب‌المثل از آن نترس که های‌وهوی دارد در اینجا مصداق عینی داشته باشد. این مهمان بی‌سروصدا می‌تواند به شدت مشکل‌آفرین باشد.»
همه باید دست به دست هم دهیم
در این شرایط راه چاره چیست؟
شاکری اینگونه پاسخ می‌دهد: «شاید اگر مدیرکل بحران استان در کنار بحران‌های دیگر فراموش نکند گرد و غبار را به عنوان یکی از بحران‌های اصلی مطرح کند، شاید اگر دانشگاه‌های علوم پزشکی آمار دقیقی از مراجعات بیماران تنفسی در هنگام بروز این پدیده اعلام کنند، شاید اگر فرمانداران بدون تعلل در هنگام آلودگی‌های شدید نسبت به تعطیلی مدارس و ادارات اقدام کنند، شاید اگر اداره کل حفاظت محیط زیست به عنوان دبیرخانه گرد و غبار راهکارهای برون رفت از بحران را در کار گروه آمایش استان مورد بررسی جدی قرار دهد، شاید اگر بودجه‌ای مستمر تا رفع این بحران تخصیص یابد، شاید اگر ادارات منابع طبیعی برای رفع مشکلات این حوزه با توجه به شناسایی کانون‌های گردوغبار برنامه‌های کاربردی و جامعی داشته باشند و شاید و شاید های دیگر، بتوان امیدوار بود که با یک برنامه اجرایی مدون و جدی در یک زمان منطقی به نتیجه مطلوب رسید.»
اثرات مخربی را که پدیده گردوغبار می‌تواند بر سلامتی مردم بذارد، اینجا بخوانید.