هشدار نسبت به خارج‌شدن میراث جهانی ایران از لیست یونسکو به علت افزایش آفرودها

به گزارش کرمان‌نو به نقل از ایسنا، حمیدرضا ناصری، عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ایسنا، این موضوع را به‌نوعی آسیب‌زدن به جایگاه ایران در سازمان ملل متحد برشمرد و افزود: ضرورت آموزش و ترویج اخلاق گردشگری و آفرود در کنار احترام به موازین و رسوم جوامع محلی حاشیه بیابان یک موضوع ملی است که ضرورت آن به‌طورجدی احساس می‌شود.

 او با بیان این‌که این امر علاوه بر سازمان‌های دولتی، همکاری و همدلی سازمان‌های غیردولتی (NGO) از جمله کمیته‌سافاری و فدراسیون اتومبیل‌رانی را نیاز دارد، گفت: بدیهی است که مراکز تحقیقاتی و پژوهشی چون مرکز تحقیقات بین‌المللی بیابان در بعد علمی، آموزشی و ترویجی می‌توانند در مدیریت مناطق بیابانی کشور نقش ایفا کند و باتوجه‌به تغییرات اقلیمی و مخاطراتی چون گردوغبار زمینه احتراز از تهدیدات و استفاده از فرصت‌ها را به شکل علمی و پایدار فراهم کند.

 رئیس مرکز تحقیقات بین‌المللی بیابان دانشگاه تهران، با بیان این‌که جامعه ایران چون سایر کشورهای جهان بنا بر تحولات پس از انقلاب صنعتی گام در راه توسعه نهاده است، ادامه داد: البته برخی فعالیت‌های نوین نیز در فرایند توسعه در ایران رو به ازدیاد است.

 بیراهه‌نوردی یا آفرود از فعالیت‌های ورزشی است که مستقیماً بر بستر طبیعت انجام می‌شود

 ناصری، با بیان این‌که فعالیت‌های گوناگون ورزشی از جمله فعالیت‌های نوینی است که طی نیم‌قرن اخیر در ایران شتاب بیشتری یافته است، گفت: کوهنوردی و بیراهه‌نوردی یا آفرود در میان فعالیت‌های ورزشی که مستقیماً بر بستر طبیعت انجام می‌شود، نمود بیشتری دارند.

 او، در ادامه تصریح کرد: از میان این فعالیت‌های ورزشی کوه‌نوردی و کوه‌پیمایی در میان عموم شناخته‌شده‌تر است و البته باتوجه‌به نوع تجهیزات موردنیاز و هزینه کمتر فراگیرتر از بیراهه‌نوردی است.

 این عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران افزود: بیراهه‌نوردی یا آفرود یک فعالیت «ورزشی – تفریحی» است که در آن استفاده از خودرو و یا موتورسیکلت ضروری است.

 ناصری، در ادامه توضیح داد: آفرود به مفهوم رانندگی خارج از جاده یا بیراهه‌نوردی اصطلاحی است که برای توصیف رانندگی در زمینی غیر از خیابان و بزرگراه و جاده معمول است و رانندگی در کنار رودخانه‌ها، باتلاق‌های گل‌آلود، تپه‌های ماسه‌ای، سواحل دریا، کوهستان‌ها، جنگل‌ها و مراتع و مواردی ازاین‌دست را شامل می‌شود.

 او افزود: چون ماهیت این نوع رانندگی به‌نوعی محیط‌زیست را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد مرکز تحقیقات بین‌المللی بیابان دانشگاه تهران بنا بر رسالت خود مبنی بر ترویج و آموزش و رویکرد توسعه پایدار در مناطق بیابانی ایران به برگزاری رویدادها و وبینارهایی در حوزه آفرود اقدام کرده است تا با آگاهی‌بخشی به مسئولان و دوستداران آفرود زمینه بهره‌برداری پایدار از مناطق بیابانی بدون تخریب گسترده منابع پایه آب، خاک، گیاه و اتمسفر را فراهم کند.

افزایش تصاعدی، گردشگری و آفرود در مناطق کویری و بیابانی طی یک دهه اخیر

این عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، با بیان این‌که گردشگری و آفرود در مناطق کویری و بیابانی به‌ویژه طی یک دهه اخیر و با ورود انواع و اقسام خودروهای دو دیفرانسیل و SUV افزایشی تصاعدی داشته است، در ادامه تصریح کرد: در انجام فعالیت‌های گردشگری و آفرود و سافاری، علاوه‌بر دانش‌فنی در خصوص خودرو و مهارت‌های رانندگی لازم است تا اخلاق گردشگری و آفرود مورد‌توجه قرار گیرد.

ناصری ادامه داد: از سوی دیگر باید آگاهی‌بخشی به ورزشکاران و علاقه‌مندان این سری از فعالیت‌ها در خصوص طبیعت شکننده بیابان داده تا کمترین آسیب به این نوع اکوسیستم خشکی وارد شود.

او گفت: ظهور آفرود و افزایش علاقه‌مندان این فعالیت موجب شده است تا نگرانی‌هایی در خصوص تخریب اکوسیستم بیابان در میان مسئولان و مراکز متولی امور بیابان و پژوهشگران حوزه بیابان به‌روز کند.

رئیس مرکز تحقیقات بین‌المللی بیابان دانشگاه تهران، گفت: همواره به‌طور سنتی در بهره‌برداری از مناطق طبیعی از جمله مناطق چهارگانه تحت‌مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست، مناطق تحت‌مدیریت و نظارت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور محدودیت‌هایی وجود داشته است و همواره موضوع ظرفیت برد محیطی (Carrying Capacity) در برنامه‌ریزی جهت انواع بهره‌برداری مدنظر مدیران بوده است.

ناصری نمود آن را در محدودیت صدور پروانه‌های شکار یا پروانه‌های چرا دانست و خاطرنشان کرد: با ثبت زمین بوستان‌ (ژئوپارک)‌های ملی و جهانی از یک‌سو و محدوده‌های میراث طبیعی ملی و جهانی از سوی دیگر توسط سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور و وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، موضوع مدیریت و کنترل فعالیت‌های گردشگری و البته آفرود جدی‌تر می‌شود.

او ابلاغ آیین‌نامه طبیعت‌گردی(مصوب ۱۴۰۳) توسط دولت را گامی در جهت ساماندهی به این موضوع مهم برشمرد و افزود: هم‌اکنون ظرفیت ‌برد گردشگری برای فعالیت گردشگری در مناطق بیابانی کشور با موازین علمی محاسبه نمی‌شود و در مواردی مناطق مختلف بسیار بیشتر از ظرفیت است و پیامدهای آن را می‌توان در تخریب زمین و پوشش‌گیاهی، فشردگی خاک و برهم خوردن پوشش سطحی خاک، افزایش تراکم جاده‌های خاکی و آفرودی و ناامنی فزآینده برای حیات‌وحش و کاهش زادوولد آن‌ها و تلفات جاده‌ای ملاحظه کرد.

این عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، با بیان این‌که جایگزین شدن یک درخت در مناطق بیابانی زمانی چند برابر بیش از مناطق جنگلی شمالی نیاز دارد، در ادامه تصریح کرد: ایجاد سروصدا در محیط بیابانی به‌ویژه در دوران زایش پستانداران و یا تخم‌گذاری پرندگان و ایجاد استرس در میان حیوانات اثر عمیقی بر تولیدمثل دارد و در خصوص گونه‌های در معرض انقراض یا تهدید این مسأله بسیار جدی‌تر می‌شود.

افزایش تراکم جاده‌های آفرودی و بر هم خوردن تعادل فیزیکی سطح خاک

ناصری ادامه داد: از سوی دیگر افزایش تراکم جاده‌های آفرودی و بر هم خوردن تعادل فیزیکی سطح خاک، سطوح حساس خاک را در معرض باد قرار می‌دهد و حاصل آن افزایش گردوغبار و کاهش کیفیت هوا و البته تهید برای برخی زیرساخت‌ها از جمله جاده‌ها و دکل‌های انتقال نیرو و تهدید سلامتی ساکنان مجاور مناطق بیابانی است.

رئیس مرکز تحقیقات بین‌المللی بیابان دانشگاه تهران، با اشاره به ثبت جهانی بیابان لوت در ۲۷ تیرماه سال ۹۵ در ادامه خاطرنشان کرد: تمرکز بر روی مناطق بیابانی کشور و مسائل مرتبط با آن ازآن‌جهت اهمیت دارد که چیزی در حدود ۳۲ میلیون هکتار از کشورمان طبق تقسیم‌بندی انجام‌شده توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور جز مناطق بیابانی است.

ناصری با بیان این‌که اگر تقسیم‌بندی‌های اقلیمی، ژئومورفولوژی و گیاهی را نیز در این‌باره لحاظ کنیم مساحت بیشتری از کشور مناطق بیابانی است، در ادامه تصریح کرد: این مناطق به‌لحاظ گستردگی، سهولت دسترسی و صدالبته چشم‌اندازهای بی‌نظیری چون تپه‌های ماسه‌ای، نمکزارها و دریاچه‌های نمک و دشت‌های وسیع از دیرباز همواره موردتوجه گردشگران و محققان بوده‌اند.

او ادامه داد: محققانی چون آلفونس گابریل، دانیل کینسلی و بزرگانی چون دکتر احمد مستوفی و دکتر پرویز کردوانی و  بسیار  پژوهشگران و گردشگران داخلی و خارجی جذب این نواحی شده‌اند و طبیعی است که هنوز این مناطق می‌توانند بسیاری را از علاقه‌مندان را به خود جذب کنند.

این عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، با بیان این‌که زمین به‌عنوان میراث مشترک همه جوامع انسانی تنها بستری است که فعالیت‌های بشر در آن انجام می‌شود، گفت: بدیهی است که حفظ و حراست از آن بر عهده همه جوامع است.

ناصری ادامه داد: گسترده فعالیت‌های بشر تنها منحصر به اراضی و یا محدوده خاکی کره زمین نیست و فعالیت‌های ساکنان کره زمین در دریا و اقیانوس‌ها و حتی اتمسفر زمین و حتی به خارج از اتمسفر در فضای اطراف زمین کشیده شده است.

او ادامه داد: از میراث ارزشمند زمین  سهم کشور ایران  ۱٬۶۴۸٬۱۹۵ کیلومترمربع است که ایران را در رده شانزدهم بزرگ‌ترین کشورهای جهان قرار می‌دهد.

رئیس مرکز تحقیقات بین‌المللی بیابان دانشگاه تهران، با بیان این‌که این بدان معناست که ایران در رده کشورهای وسیع کره خاکی قرار می‌گیرد، در ادامه خاطرنشان کرد: از سوی دیگر گستره ایران بین دو مدار ۳۰ و ۶۰ درجه شمالی قرار دارد که از منظر جغرافیایی کمربند بیابان دنیا شناخته می‌شود و ویژگی بارز این کمربند کمبود بارش است.

ناصری با بیان این‌که این بدان معنا نیست که مساحت ایران سراسر مناطق بیابانی است، در ادامه توضیح داد: البته به لطف وجود دو رشته‌کوه البرز و زاگرس در فلات ایران مناطق غربی و شمالی کشور مناطقی کوهستانی به‌شمار می‌روند و باریکه منطقه هیرکانی در شمال که دربرگیرنده استان‌های گیلان، مازندران و گلستان است بر دامنه‌های شمالی البرز جنگل‌های کهن هیرکانی قرار دارند.

او ادامه داد: تنوع زیستگاه و اقلیم در ایران باعث شده است که چشم‌اندازهای طبیعی متنوعی در ایران وجود داشته باشد، موضوعی که در کمتر کشوری دیده می‌شود و از این منظر کشور ایران یکی از جذاب‌ترین کشورها به‌لحاظ جذابیت‌های طبیعت‌گردی به‌شمار می‌رود و این موضوع از دیرباز در تاریخ کهن ایران نیز مورد توجه ایرانیان بوده است.

این عضو هیأت علمی دانشگاه تهران یادآور شد: گشت‌وگذار و تفرج در طبیعت بخش لاینفک فرهنگ همه اقوام ایرانی است و شاهد آن جشن سیزده‌بدر پس از نوروز است که بیانگر توجه جامعه ایرانی به طبیعت است.