اگر زلزله امروز در بم تکرار شود….

برای یافتن پاسخ، سراغ فرماندار، شهردار، مدیران حوزه سلامت و آموزش و همچنین شهروندانی رفتیم که زلزله را با گوشت و استخوان لمس کرده‌اند.

فرماندار بم: خسارات امروز قابل قیاس با سال ۸۲ نیست

وحدت عیدی، فرماندار بم و مدیر ستاد بحران شهرستان، با تأکید بر غیرقابل‌پیش‌بینی بودن زلزله می‌گوید: بیش از ۹۵ درصد ساختمان‌هایی که در زلزله سال ۸۲ آسیب دیده بودند، بازسازی شده‌اند و به گفته او، اگر امروز زلزله‌ای با همان قدرت و مدت‌زمان رخ دهد، به‌دلیل استحکامات، رعایت اصول مهندسی و ساخت‌وسازهای جدید، خسارات ناشی از آن نزدیک به صفر خواهد بود.
فرماندار بم در تشریح فرماندهی بحران توضیح می‌دهد که قطع کامل ارتباطات عملاً ممکن نیست؛ چراکه فیبر نوری زیرزمینی، دکل‌های متعدد و مستحکم ارتباطات سیار، باتری‌های اضطراری، تلفن‌های ثریا و بی‌سیم‌های قوی پیش‌بینی شده‌اند.
او از برگزاری دو مانور سراسری در ۱۰ ماه اخیر خبر می‌دهد و درباره توان خوداتکایی شهرستان در صورت تأخیر کمک‌های ملی می‌گوید: بم امروز معین امدادی شرق استان کرمان و حتی برخی شهرستان‌های سیستان و بلوچستان است و امکانات فعلی با قبل از زلزله قابل مقایسه نیست.
با این حال، عیدی به یک ضعف مهم هم اشاره می‌کند: نبود اورژانس هوایی در شرق استان کرمان؛ کمبودی که به گفته او در بحران‌ها کاملاً محسوس است.

شهردار بم: بافت فرسوده نداریم، اما نگرانی‌ها پابرجاست

علیرضا ریاضی، شهردار بم، معتقد است که پس از زلزله، بافت فرسوده به معنای کلاسیک آن در شهر وجود ندارد.
به گفته او، تنها بافت‌های ناکارآمد ناشی از توسعه معابر باقی مانده که ۱۵۵۵ هکتار از اراضی شهری را شامل می‌شود.
ریاضی تأکید می‌کند: با اجرای طرح‌های توسعه معابر، ۹۸ درصد معابر شهر از نظر عملکردی شرایط مناسب برای تردد خودروهای امدادی دارند و با توجه آوار برداری گسترده ناشی از خرابی زلزله سال ۸۲ و همچنین نوسازی گسترده اماکن، ساختمان‌های خشتی و قدیمی به‌صورت انگشت‌شمار باقی مانده‌اند و نگرانی جدی و یا بحرانی از مسدود شدن معابر پیش بینی نمی شود.
شهردار بم از پیش‌بینی فضاهای باز شهری برای اسکان اضطراری در نقاط مختلف شهر خبر می‌دهد و می‌گوید با تشکیل ستاد بحران و استقرار دائمی تشکیلات این ستاد در محل سازمان های تابعه شهرداری و همچنین با بهره مندی از تجارب قبلی در مدیریت بحران زلزله، پیش بینی فضاهای مربوطه به عنوان فضاهای اضطراری در نقاط مختلف شهر به عمل آمده و تجهیزات اولیه مدیریت بحران نیز در حد توان شهرداری تأمین شده است.
ریاضی درباره نظارت بر کیفیت سازه‌ها، با وجود محدودیت ارتفاع ساختمان‌ها به دلیل ثبت جهانی بم، توضیح می‌دهد که شهرداری در اجرای وظایف قانونی خود و در چارچوب مقررات ملی ساختمان و با همکاری نظام مهندسی، در کنترل ضوابط شهرسازی و مقررات ملی ساختمان در مسیر تاب آوری شهری گامهای موثری برداشته و نظارت مستمر دارد و نسبت به پاسداری از منظر فرهنگی شهر اقدام می نماید و تخلفات ساختمانی با پایش های انجام شده به حداقل رسیده و در کمیسیون ماده ۱۰۰ با آن‌ها برخورد بازدارنده می‌شود.
شهردار بم یکی از دستاوردهای مهم پس از زلزله را ساخت حدود ۷۰ هزار واحد مسکونی و تجاری مهندسی‌ساز می‌داند، اما در عین حال تأکید می‌کند: عدم توسعه معابر در زمان بازسازی،که تا حدودی با اعتبارات داخلی شهرداری انجام شده اما هنوز نیازمند اعتبارات ویژه و کمک سازمان‌هایی مربوطه است تا به صورت ویژه رفع شوند.
به گفته شهردار، شهرک امید به دلیل بلاتکلیفی‌های گذشته و عدم الحاق در برنامه تفصیلی پیشین سهر، نزدیکی به گسل و مشکلات ثبتی، همچنان یکی از نقاطی است که برای رسیدن به وضعیت مطلوب نیازمند پیگیری و تأمین اعتبار گسترده است.

آموزش و پرورش: جان دانش‌آموزان اصل اول است

حسام فراهانی، سرپرست اداره آموزش و پرورش بم، ضمن تسلیت سالگرد زلزله، می‌گوید: پس از زلزله ۸۲، تقریبا ۷۵ درصد مدارس چی که در آن زمان تخریب شده بودند نوساز شدند و ۲۰ درصد مدارس مقاوم‌سازی و حدود ۵ درصد آنها که عمدتاً در مناطق روستایی قرار دارند همچنان تخریبی هستند.
او از برگزاری پرتعدادترین مانورهای زلزله مدارس کشور در بم خبر می‌دهد و تأکید می‌کند: هدف اصلی مانورها، آموزش تصمیم‌گیری سریع و درست در چند ثانیه طلایی زلزله است، اینکه دانش آموزان بدانند چگونه خود را از آسیب جدی در امان نگهدارند و نقاط امن مدرسه و یا منزل را شناسایی کنند.

فراهانی می‌گوید اگر زلزله‌ای مشابه سال ۸۲ رخ دهد، با توجه به سخت‌گیری‌های مهندسی پس از آن
Soha Khadish: فاجعه، تخریب شدید در مدارس بعید است و فلسفه مهندسی ساختمان‌ها نیز حفظ جان انسان‌هاست؛ حتی اگر سازه آسیب ببیند.

معاون توسعه دانشگاه علوم پزشکی بم: بحران را با بدبینانه‌ترین سناریو تمرین می‌کنیم

دکتر سجاد خسروی، معاون توسعه دانشگاه علوم پزشکی بم، در پاسخ به این پرسش که اگر زلزله‌ای هم‌قدرت زلزله سال ۸۲ امروز در بم تکرار شود، ظرفیت تخت بحران بیمارستان‌های بم دقیقاً چند تخت است و این عدد بر چه سناریویی محاسبه شده، گفت: ظرفیت تخت بحران بر اساس سناریوی بدبینانه محاسبه می‌شود؛ یعنی وقوع زلزله شدید با تلفات گسترده، قطع بخشی از زیرساخت‌ها و ورود هم‌زمان تعداد زیادی مصدوم. در این سناریو، تخت‌های عادی به‌سرعت تخلیه می‌شوند، بخش‌های غیربحرانی تغییر کاربری می‌دهند و از تخت‌های شناور، صحرایی و پیش‌بینی‌شده در طرح پاسخ اضطراری استفاده می‌شود.
وی افزود: معمولاً در زمان بحران، بلافاصله ۳۰ درصد تخت‌های فعال آزاد می‌شود. برای بیمارستان پاستور که در حال حاضر ۳۲۱ تخت فعال دارد، این تعداد حدود ۹۷ تخت است. علاوه بر این، ۱۱۰ تخت دیگر در فضاهایی مانند بخش آموزش، ریکاوری و سالن ورزشی از قبل پیش‌بینی شده که مجموع تخت‌های بحران را به حدود ۲۰۰ تخت می‌رساند.
خسروی ادامه داد: پس از ۷۲ ساعت، به‌جز بخش‌های ویژه، تمام تخت‌ها برای بحران در نظر گرفته می‌شوند.
معاون توسعه دانشگاه علوم پزشکی بم در پاسخ به این سوال که در صورت آسیب‌دیدگی یا غیبت بخشی از کادر درمان، چه نیروی جایگزینی پیش‌بینی شده است، گفت: در طرح‌های پاسخ به بحران، نیروی جایگزین به‌صورت چندلایه تعریف شده است؛ از جمله استفاده از کادر ذخیره و فراخوان نیروهای داوطلب آموزش‌دیده، جابه‌جایی نیرو از استان‌ها و شهرهای معین و بهره‌گیری از نیروهای نظام سلامت در قالب تیم‌های واکنش سریع.
به گفته وی، این موضوع یکی از محورهای کلیدی مانورهای بحران است، چراکه تجربه نشان داده نیروی انسانی مهم‌ترین و در عین حال آسیب‌پذیرترین بخش پاسخ به بحران است.
خسروی توضیح داد: در ابتدای بحران، فراخوان کلیه نیروها، لغو مرخصی‌ها، تغییر شیفت‌ها و فراخوان نیروهای ستادی و بالینی شامل درمان، بهداشت و آموزش انجام می‌شود. همچنین بسته به سطح و عمق بحران، فراخوان نیروهای بیمارستان‌های خصوصی، بسیج جامعه پزشکی، مرکز استان و سایر شهرستان‌ها نیز در دستور کار قرار می‌گیرد.
وی در پاسخ به این پرسش که در صورت ورود هم‌زمان حجم بالای مصدومان، تریاژ اولیه کجا انجام می‌شود و چه کسی مسئول تصمیم‌گیری است، گفت: تریاژ اولیه خارج از فضای اصلی بیمارستان و در نقاط پیش‌بینی‌شده ایمن مانند درمانگاه بیمارستان و فضاهای جلوی آن انجام می‌شود تا از ازدحام و فروپاشی خدمات جلوگیری شود.
به گفته او مسئولیت تریاژ با پزشک اورژانس و پرستار تریاژ است که بر اساس پروتکل‌های علمی، اولویت درمان را تعیین می‌کنند. در شرایط بحران، تصمیم‌گیری‌ها فردمحور نیست و کاملاً مبتنی بر دستورالعمل‌های استاندارد و مدیریت صحنه انجام می‌شود و تصمیمات توسط رئیس بیمارستان یا جانشین وی در بحران ابلاغ می‌شود.
معاون توسعه دانشگاه علوم پزشکی بم در پاسخ به این سوال که اگر ظرفیت بیمارستان‌ها تکمیل شود یا خود بیمارستان آسیب ببیند، سناریوی جایگزین چیست و آیا مسیرهای دسترسی اورژانس امن هستند، گفت: سناریوی جایگزین شامل استقرار بیمارستان‌های صحرایی، استفاده از مراکز درمانی پشتیبان مانند بیمارستان افلاطونیان و کلینیک الزهرا و همچنین انتقال مصدومان به شهرهای معین است.
وی تأکید کرد: مسیرهای دسترسی اورژانس به‌عنوان مسیرهای حیاتی شناسایی شده‌اند، اما واقعیت این است که امنیت کامل مسیرها در زلزله شدید قابل تضمین نیست؛ به همین دلیل، انعطاف‌پذیری و چندمسیره بودن در برنامه‌ریزی‌ها لحاظ شده و به‌جز ورودی اصلی، ورودی‌های جایگزین از بخش‌های مختلف بیمارستان نیز پیش‌بینی شده است.
خسروی در پاسخ به این پرسش که مهم‌ترین درس نظام سلامت بم از زلزله سال ۸۲ چه بوده و کدام ضعف هنوز باقی مانده است، گفت: یکی از مهم‌ترین درس‌های زلزله ۸۲ این بود که بدون آمادگی قبلی، حتی منابع زیاد هم کارآمد نیستند. امروز در حوزه آموزش، سازه‌های درمانی و برنامه‌ریزی بحران پیشرفت‌های جدی حاصل شده است.
اما ضعفی که هنوز باقی مانده، فرهنگ آمادگی عمومی و تمرین مستمر است؛ زیرا بحران فقط یک مسئله درمانی نیست و اگر هماهنگی بین‌بخشی، مشارکت مردم و تمرین مداوم ضعیف باشد، کل زنجیره آسیب می‌بیند.

وی همچنین یکی دیگر از ضعف‌های جدی شرق استان را کمبود تخت بیمارستانی عنوان کرد و افزود: در صورتی که بیمارستان ۲۰۵ تختخوابی هرچه زودتر به بهره‌برداری برسد، در زمان بحران می‌تواند کمک بزرگی به حوزه درمان کند.
خسروی یادآور شد: در زلزله سال ۸۲ تنها یک بیمارستان دولتی با تعداد بخش محدود و یک بیمارستان خصوصی وجود داشت، اما امروز بیمارستان‌های شهرستان‌های ریگان، فهرج و نرماشیر فعال هستند و می‌توانند بار بیماران غیر اورژانسی را از دوش بیمارستان پاستور بردارند.

صدای مردم؛ زخمی که هنوز تازه است

ایوب خورشیدی، فعال گردشگری، می‌گوید هنوز دقیق نمی‌داند اگر زلزله تکرار شود چه باید بکند، اما تجربه، تاب‌آوری روانی و آرامش را مهم‌ترین نیاز می‌داند.

او معتقد است خانه‌های جدید از گذشته ایمن‌ترند، اما همچنان با استانداردهای روز دنیا فاصله دارند و فشارهای پس از زلزله باعث شد بسیاری از ساخت‌وسازها با شتاب انجام شود.

خورشیدی درباره مسئولان می‌گوید برخی فراتر از توان‌شان تلاش می‌کنند و برخی فقط عکس یادگاری می‌گیرند، اما در مجموع معتقد است در بم کم‌کاری مطلق وجود نداشته است.

با این حال، می‌گوید اثر روانی زلزله هنوز بعد از ۲۲ سال با مردم بم مانده و برای نسل‌های بعد از زلزله، کار جدی انجام نشده است.

محمدحسین صادقی، دیگر شهروند بمی، می‌گوید آموزش رسمی ندیده و دانسته‌هایش بر پایه تجربه است.

او اعتمادش به مدیریت بحران را «۵۰ درصد» توصیف می‌کند و می‌گوید بیشترین آسیب زلزله برای او آسیب روحی و روانی بوده است؛ آسیبی که با پرسش‌های آزاردهنده درباره طبیعی یا غیرطبیعی بودن زلزله، همچنان تازه می‌شود.

حال بعد از گذشت ۲۲ سال از زلزله دلخراش پنجم دی ماه ۱۳۸۲، برای مردمی که هنوز با شنیدن نام زلزله حال‌شان دگرگون می‌شود،

امنیت فقط در بتن و فولاد خلاصه نمی‌شود.

بم هنوز شهری است که خاطره را با خود حمل می‌کند؛

شهری که هر پنجم دی از خودش می‌پرسد:

اگر دوباره بلرزد، این بار چقدر آماده‌تر، هماهنگ‌تر و آگاه‌تر خواهد بود؟