خشکسالی کیفیت آب کرمان را دچار مشکل کرده است| طولانی‌ترین خطوط انتقال آب ایران را داریم
محمد طاهری، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان کرمان اگرچه سالانه یکی دو نشست خبری دارد اما تقریباً به‌جز این نشست‌ها، پیدا کردن و سؤال پرسیدن از او درباره مسائل مربوط به آب استان، سخت است. این در حالی است که استان کرمان در حوزه آب با چالش‌های مختلفی روبرو است. از بحران آب گرفته تا بی‌کیفیتی آب برخی نقاط که طاهری هم امروز در گفت‌وگویی که با ما داشت آن را تایید کرد. این گفت‌وگو اگرچه به‌طور کامل اختصاصی نبود (به‌جز خبرنگار کرمان نو، خبرنگار روزنامه همشهری و ابتکار هم حضور داشتند) اما به همان دلیلی که طاهری سخت پیدا می‌شود، برای ما که سؤالات زیادی از او داشتیم، غنیمت بود. البته وقتی ساعت 10 و 50 دقیقه به شرکت آبفا رفتم فکر نمی‌کردم باید یک ساعت و 45 دقیقه پشت در اتاق طاهری منتظر بنشینم، اما او ساعت 12 و 35 دقیقه در اتاقش را به روی من و دو خبرنگار دیگر باز کرد و قبل از اینکه اعتراض ما را بشنود، با گفتن اینکه «عذرخواهی می‌کنم چرا که جلسه‌ای ناگهانی برایم پیش آمد» ما را به اتاق خود دعوت کرد. ماحصل گفت‌وگوی دو ساعته ما را با مدیرعامل آبفای کرمان در ادامه می‌توانید بخوانید:
* قبل از اینکه وارد سوال جزئی‌تر شویم، ابتدا از شما می‌خواهم که نمای کلی از آب کرمان برای ما و مخاطبان ترسیم کنید.
دو میلیون و 200 هزار نفر از جمعیت استان کرمان تحت پوشش شرکت آب و فاضلاب شهری هستند. آب موردنیاز این جمعیت از طریق 341 حلقه چاه، سه چشمه، هشت رشته قنات و دو سد سیرجان و بافت تأمین می‌شود. باید بگویم که متأسفانه کرمان تنها استانی است که حدود 95 درصد آب آن از طریق منابع زیرزمینی تأمین می‌شود. در شهر کرمان هم این آمار به 100 درصد می‌رسد. ظرفیت تولید آب استان از این منابع زیرزمینی هفت هزار و 300 لیتر در ثانیه است درحالی‌که نیاز استان 9 هزار و 200 لیتر در ثانیه است. این نکته را هم باید بگویم که خطوط انتقال آب استان حدود دو هزار کیلومتر است که در کشور بیشترین طول را دارد. چرا که به دلیل خشک‌سالی‌های پی‌درپی منابع آبی از جمعیت دور شده‌اند. مثلاً منبع تأمین آب شهر کرمان، قریه العرب است که در 100 کیلومتری کرمان قرار دارد. همچنین طول خطوط توزیع آب به منازل هم 10 هزار و 76 کیلومتر است. به‌طور میانگین به ازای هر مشترک در کرمان 16 متر خط توزیع داریم که دو برابر میانگین کشور است. در نتیجه هزینه نگهداری و احداث بالا می‌رود و خدمت‌رسانی برای ما سخت می‌شود.
* گفتید که حدود دو هزار لیتر در ثانیه کمبود آب در استان داریم. برای حل این موضوع راهکار چیست؟
سه طرح آب‌رسانی برای استان در نظر داریم تا منابع آبی جدیدی برای استان به وجود بیاوریم چرا که 70 درصد جمعیت استان منابع آبی جدیدی ندارند. در حال حاضر طرح انتقال آب از سد شهیدان امیر تیموری یا همان صفا رود 50 درصد پیشرفت فیزیکی دارد. اگر این طرح نهایی شود، در کوتاه‌مدت نیاز آبی شمال استان رفع می‌شود. اما برای اینکه در بلندمدت هم نیاز آبی استان رفع شود، طرح انتقال آب از دریای عمان و همچنین طرح‌های انتقال آب حوزه به حوزه در دستور کار است.
* طرح انتقال آب از سد صفارود برای شمال استان است. برای جنوب و شرق چه برنامه‌ای دارید؟
آب عنبرآباد و جیرفت باید از طریق سد جیرفت تأمین شود که این طرح امسال پیوست بودجه 98 خواهد شد و مسوول اجرای آن آب منطقه‌ای است. نیاز آبی شرق استان هم از طریق انتقال آب از سد نسا که حدود 50 درصد پیشرفت دارد، قابل‌رفع است. شهرهای حوزه کهنوج به طرح انتقال آب از دریای عمان وصل می شوند. آب رابر و هنزا هم مانند شمال استان از طریق سد صفارود و بافت، بزنجان و ارزوییه از طریق سد بافت تأمین می‌شود. البته همه این طرح‌ها منوط به تأمین شدن منابع مالی است. اگر پول باشد، این طرح‌ها نیاز آبی استان را رفع می‌کنند.
* تقریباً هیچ‌کدام از این طرح‌ها حتی به مرحله بهره‌برداری هم نزدیک نیستند و به نظر می‌رسد حالا حالاها کرمانی‌ها باید با کم‌آبی دست‌وپنجه نرم کنند. با این وضعیت احتمال جیره‌بندی آب در تابستان 98 وجود دارد؟ در کدام شهرها وضع بدتر است؟
61 درصد جمعیت استان از نظر تنش آبی در بحران هستند. یعنی مقدار مصرف آب از منابع آب زیادتر است. مثلاً اگر به هزار لیتر در ثانیه نیاز دارند، منابع آبی زیر هزار لیتر در ثانیه توان تأمین آب دارند. در شهرهای کرمان، رفسنجان، سیرجان، زرند، راور، انار، بم، گنبکی، جیرفت، بهرمان، دهج و جوزم شهربابک، چترود، کهنوج و زهکلوت که دو سوم جمعیت استان را دارا هستند، وضع این‌گونه است. همچنین پنج شهر منوجان، هنزا، ریگان، حسین‌آباد انار و باغین هم در معرض تنش آبی هستند. یعنی آب مصرفی با منابع موجود سربه‌سر است. در 53 شهر هم که 35 درصد جمعیت استان را در خود جا دادند، از نظر منابع آب وضعیت خوبی دارند که بزرگ‌ترین این شهرها بافت است. در خصوص احتمال جیره‌بندی هم این‌طور بگویم که به‌شدت افزایش دما تأثیرگذار است. ببینید هر کولر آبی اگر 24 ساعت روشن باشد، 600 لیتر آب مصرف می‌کند. در تابستان 96 که دما در استان بالا رفته بود، مجموعاً 60 شبانه‌روز کولرها روشن بودند. در تابستان امسال اما این آمار به 20 شبانه‌روز رسید. در تابستان 98 اگر دما بالا رود، در شهرهایی که گفتم به مشکل برمی‌خوریم. به‌ویژه در کرمان و زرند.
* در ابتدای صحبت‌هایتان گفتید که کرمان تنها استانی است که 95 درصد آب موردنیازش را از منابع آب زیرزمینی تأمین می‌کند درحالی‌که طرح‌های موجود در زمینه تأمین آب کرمان هنوز به بهره‌برداری نزدیک هم نیستند. چرا در استان‌های کویری و خشک‌تری مثل یزد این مشکل وجود ندارد؟
در یزد پیش از اینکه بحران آب بالا گیرد، منابع آب جدید از طریق انتقال آب تأمین شد. 50 تا 60 درصد نیاز آبی یزد از کارون تأمین می‌شود. امروز اما بحران آب که شدت گرفته طرح‌های انتقال آب به‌سختی اجرایی می‌شوند.
* خب چرا در کرمان پیش از این‌ها به فکر تأمین آب از روشی غیر از منابع زیرزمینی نبودیم؟
تا چهار سال قبل ما سند مکتوبی برای تأمین آب استان نداشتیم. در این سال‌ها با همکاری شرکت آب منطقه‌ای توانستیم سند جامع تأمین آب استان را تدوین کنیم که در آن همان طرح‌هایی که گفتم وجود دارد.
* میانگین پرتی و هدر رفت آب در دنیا 12 درصد است که در کرمان به 37 درصد رسیده. این آمار را اخیراً مدیرعامل آب منطقه‌ای کرمان ارائه کرده. این در حالی است که کرمان به‌شدت با بحران آب دست‌وپنجه نرم می‌کند.
البته در شمال استان کرمان میزان پرتی خیلی پایین‌تر از جنوب کرمان است که این موضوع به انشعابات غیرمجاز برمی‌گردد. ما دو نوع پرتی داریم. یکی پرتی ناشی از نشت و فرسودگی تأسیسات و دیگری پرت ظاهری. پرت ظاهری یعنی اینکه در جایی از آب استفاده می‌شود اما پولی به ما نمی‌دهند. دلیل اصلی بالا بودن پرتی آب در کرمان همین انشعابات غیرمجاز است. البته وضعیت ما در کشور چندان از نظر پرتی آب بد نیست اما از مدیریت استان خواهش می‌کنم که با هماهنگی فرمانداران و دستگاه‌های نظارتی کمک کنند تا در قالب قانونی که در مجلس مصوب شده این انشعابات تعیین تکلیف شوند. در برخی استان‌ها این اتفاق افتاده اما در کرمان به ما اجازه ندادند.
* در کدام شهرها پرتی آب بیشتر است؟
میانگین پرتی آب استان در سال 96، 25.5 درصد بوده. در شمال استان شهر کرمان 19.3، رفسنجان 11.9، زرند 18.5 و سیرجان 12.5 درصد پرتی آب داشتیم. در جنوب اما پرتی آب به دلیل انشعابات غیرمجاز بیشتر است.
* اخیراً در جلسه شورای آب استان اعلام شد که تنها 27.9 درصد آب آشامیدنی استان کرمان به فلزات سنگین آغشته نیست. قبلاً هم مدیرعامل پیشین آب منطقه‌ای گفته بود که آب شرب استان به دلیل وجود فلزات سنگین کیفیت لازم را ندارد اما سالم است، ولی اگر کنترل نشود، احتمال خطر وجود دارد. وقتی این صحبت را در کنار آمار آغشته بودن بیش از 70 درصد آب شرب استان به فلزات سنگین می‌گذاریم، نگران می‌شویم که نکند میزان این فلزات سنگین به بالاتر از حد استاندارد رسیده. آیا این‌گونه است؟ آب کرمان کیفیت دارد یا نه؟
به‌طورکلی خشک‌سالی‌ها باعث شده کیفیت آب شرب مورداستفاده مردم تحت تأثیر قرار گیرد. اینکه برخی شهرها در مرز افزایش فلزات سنگین هستند را قبول دارم اما آمار 70 درصدی که گفتید را نه. ما تلاش می‌کنیم آب با کیفیت و سالم در اختیار مردم قرار گیرد و هرکجا که احساس کنیم خطر وجود دارد، راه‌حل جایگزین ارائه می‌کنیم. مثلاً در رفسنجان سامانه دوم راه‌اندازی شده که مردم باید از ایستگاه‌های برداشت آب، آب با بهترین کیفیت تهیه کنند. قبلاً هم در کوهبنان فلور آب بالا رفته بود و دندان‌های مردم خراب می‌شد که در حال حاضر در کوهبنان، کیانشهر و ریحانشهر هم سامانه دوم راه‌اندازی شده و در تعدادی از شهرها هم که در معرض کاهش کیفیت آب قرار دارند، راه‌اندازی سامانه دوم در سال 98 در دستور کار است. در جیرفت و عنبرآباد هم بهترین گزینه همان تأمین آب از سد جیرفت است که کیفیت بسیار خوبی دارد. ما اگر تمام توانمان را برای این طرح بگذاریم بهتر است تا طرح هزینه‌بر دیگری را انجام دهیم. اگر منابع مالی تأمین شود، دوساله این طرح قابل‌اجرا است. در شهر کرمان هم که گفتم طرح آب‌رسانی در دستور کار قرار دارد. البته در حال حاضر آب شهر کرمان از نظر کیفی مشکلی ندارد اما روی مرز است.
* دو سال پیش یکی از اعضای شورای شهر دوره چهارم کرمان مدعی شد به دلیل انتقال آب از طریق لوله‌های آزبستی، احتمال سرطان‌زا بودن آب استان وجود دارد. او حتی گفت که 30 درصد لوله‌های توزیع آب استان آزبستی هستند. البته شما این ادعا را رد کردید اما نگرانی همچنان وجود دارد.
10 سال است که در کرمان از لوله‌های آزبستی برای انتقال و توزیع آب استفاده‌نشده و لوله‌های چدنی و پلی‌اتیلن که ضد زلزله هم هستند، جایگزین شده‌اند. ضمناً لوله‌های قدیمی را هم متناسب با بودجه‌ای که داریم عوض می‌کنیم.
* آخرین سوال من هم به یک موضوع تکراری اما درعین‌حال تازه ربط دارد. سطح آب‌های زیرسطحی کرمان بسیار بالاست. گواه این مدعا هم به مشکل خوردن هر پروژه عمرانی است که در کرمان آغاز می‌شود، ازجمله پروژه آزادی. گفته می‌شود یکی از راه‌حل‌های رفع این مشکل، به بهره‌برداری رساندن شبکه فاضلاب است که در شهر کرمان از سال 76 شروع شده اما هنوز به 30 درصد پیشرفت هم نرسیده. در دیگر نقاط استان هم به نظر می‌رسد وضع از نظر آب‌های زیرسطحی چندان جالب نباشد. شبکه فاضلاب در استان کرمان چه زمانی نهایی می‌شود؟
در حال حاضر در چهار شهر کرمان، ماهان، کهنوج و سیرجان شبکه فاضلاب در حال اجراست. البته مسکن مهر جیرفت و پاریز هم اخیراً اضافه شده‌اند. در مجموع تنها 12.3 درصد جمعیت زیر پوشش خدمات جمع‌آوری و دفن فاضلاب هستند که پایین‌ترین نرخ بهره‌مندی در کشور را داریم. در کشور میانگین بهره‌مندی 38 درصد است. برای رفع این مشکل دو راهکار با دستور استاندار محترم در نظر گرفته‌شده است. اول اینکه تعداد شهرهایی که شبکه فاضلاب قرار است در آن اجرا شود، از طریق منابع دولتی افزایش یابد. راهکار دوم هم افزایش سقف اعتبارات دولتی و مشارکت دادن بخش خصوصی است. در این زمینه برای فاضلاب سیرجان و زرند با بخش خصوصی قراردادی 400 میلیارد تومانی بسته‌شده و ظرف یک سال 100 کیلومتر شبکه فاضلاب در سیرجان کار شده است. همچنین تصفیه‌خانه هم 15 درصد پیشرفت فیزیکی داشته. در شهر زرند هم مطالعات طرح آغازشده که تا پایان سال عملیات اجرایی باید آغاز شود. در شهر کرمان هم با همت استاندار و نمایندگان مجلس به‌خصوص آقای پورابراهیمی، قرارداد سرمایه‌گذاری در حال نهایی شدن است. فعلاً شبکه فاضلاب در کرمان 25 درصد اجرایی شده. این نکته را باید بگویم که با وصل شدن شبکه فاضلاب مساله آب‌های زیرسطحی تنها تا حدودی حل می‌شود. بر اساس مطالعات زمین‌شناسی، سرچشمه قنوات از کوه‌های جوپار به سمت شهر کرمان است. در کنار این امر در زمان بارندگی‌ها هم آب از شهر کرمان خارج نمی‌شود و به پوسته شهر نفوذ می‌کند که در بالا آمدن سطح آب‌های زیرسطحی تأثیرگذار است.