معدن مس راه آب را بست
شماری از روستاییان منطقه چهارگنبد سیرجان به شیوه برداشت آب از سوی یک معدن مس اعتراض دارند در همین حال مدیرکل محیط زیست استان کرمان می‌گوید: معدن تخت‌گنبد در فهرست صنایع آلاینده قرار دارد.
به گزارش کرمان‌نو به نقل از روزنامه پیام‌ما این بار اولی نیست که مردم چهارگنبد سیرجان اعتراض می‌کنند و می‌گویند معدن مس «تخت‌گنبد» زندگیشان را تحت‌تاثیر قرار داده. نگرانی‌شان فقط برای چهارگنبد نیست. آنها می‌گویند این معدن آب شرب این منطقه را هم برای فعالیت معدنی خواهد خورد.
ماجرا از این قرار است که راه رود تنگوییه که از ارتفاعات منطقه سرچشمه می‌گیرد و به روستاهای پایین‌دست می‌ریزد، در زمستان سال گذشته بسته شد. معدن مس در میانه‌های حرکت رودخانه سدی بست و آب این رود را برای فعالیت معدنی‌اش گرفت. به دنبال این کار بیش از ۶۰ روستای پایین‌دست منطقه چهارگنبد بی‌آب شده‌اند.
صاحبان معدن در زمستان راه آب را بستند و روستاییان مطلع نشدند و حالا که فصل کشاورزی و دامداری رسیده، دیده‌اند آبی از رودهای همیشه جاری نمی‌آید. برای همین رد خشکی را گرفتند و به این آب‌بند رسیدند. دیروز عده‌ای از آنها به محل رفتند و صدایشان در کوه‌های منطقه پیچید که می‌گفتند «این معدن آب را از ما گرفته. این جنگ؛ جنگ آب است. این رانت است. چطور چنین چیزی ممکن است؟»
تعدادی از طوایف اسفندیارپور، عباسلو، پورمعصومی، شهسواری، قاسمی و… از جمله ساکنان این منطقه‌اند. یکی از افرادی که در تجمع دیروز سیرجان حضور داشته و نمی‌خواهد نامش در این گزارش بیاید به «پیام ما» می‌گوید که صدای اعتراض اهالی در سال‌های گذشته هم به جایی نرسیده و همه می‌گویند صاحب این معدن چنان نفوذ و پولی خرج کرده که هیچ سازمانی نتواند پیگیر مطالبات آنها باشد.
او می‌گوید قدمت این منطقه به حدود هفتصد سال پیش می‌رسد و در حال حاضر هم حدود شش هزار نفر ساکنان روستاهای این منطقه هستند. «یک سوم روستاها در بالادست قرار دارند و دو سوم روستاها در پایین‌دست. روستاهای پایین‌دست با مشکل فعلی مواجه شده‌اند و دیگر آبی برای کشاورزی و دامداری ندارند. این در حالی است که بر اساس قانون هم رودخانه‌ها جزو اموال ملی محسوب می‌شوند. چطور می‌شود یک معدن‌دار آب را روی روستاییان ببندد. روستاییان شغل و زندگیشان وابسته به همین آب است. علاوه بر این‌ها معدن تا دو سال قبل آب را از روستاییان می‌خرید و بسیاری از آنها از روی ناآگاهی از عواقبش یا سودجویی آب را می‌فروختند اما حالا دیگر خودش روی رودخانه سد زده و آب را محصور کرده است.»
مشکل فقط به روستاییان و نیاز فعلیشان به آب ختم نمی‌شود. آب این رودخانه به سد تنگوییه ریخته می‌شود و این سد هم آب شرب سیرجان را تامین می‌کند و در صورت ادامه‌دار شدن این وضعیت در سال‌های نزدیک این سد هم دیگر آب نخواهد داشت و در نتیجه مشکل بزرگی کل استان را درگیر می‌کند.
این در حالی است که روستاییان می‌گویند نه با معدن‌داری مخالفند و نه با توسعه اما این برداشت غیراصولی باعث شده زندگی عده‌ای تهدید شود. روستاییان می‌گویند درخواستشان این است که حداقل کارخانه مس در منطقه‌ای دور از اینجا به کار خود ادامه دهد. «در گل‌گهر هم سال‌ها چنین مشکلی وجود داشت و بعد اعلام شد برای ادامه کار آب از خلیج فارس به این منطقه آورده می‌شود. ما می‌گوییم کارخانه فرآوری مس را که به آب نیاز دارد به منطقه دیگری ببرند. مثلا نزدیک همین کارخانه‌ها که آبشان از دریا قرار است تامین شود تا زندگی ما نابود نشود. دام‌های ما و زمین‌های کشاورزی و درختانمان بی‌آب مانده‌اند.»
آنها در سال‌های گذشته هم بارها اعتراض کردند. نمونه‌اش دو سال قبل است که تعدادی از آنها به اداره آبیاری رفتند و نسبت به حفر چاه‌های غیرمجاز توسط معدن اعتراض کردند و گفتند هیچ مسئولی صدایشان را نمی‌شوند. آنها در اعتراضاتشان پرسیدند منابع‌طبیعی بر اساس چه مجوزی ۷۵۰ هکتار پروانه دامداری‌شان را به معدن واگذار کرده است و مدیران منابع‌طبیعی هم می‌گویند دخیل نیستند و از تهران دستور دادند.
هرچند گویا دستورهایی از تهران در این سال‌ها کم نبوده اما بی‌پاسخ ماندن اعتراضات مردمی زیاد و طولانی بوده و همین هم باعث شده بار دیگر اعتراضات بالا بگیرد؛ آن هم در شرایطی که بارندگی امسال کم است و نگرانی از خشک شدن زمین‌های کشاورزی و درختان بسیار. با این وجود آنطور که محلی‌ها می‌گویند این معدن که هر روز هم گسترده‌تر از قبل شده حالا «آب را از آنها گرفته و جنگ؛ جنگ آب است».
ده سال مشکل محیط زیستی منطقه
منطقه چهارگنبد، محصور در چهار کوه بلند است و در محدوده بین شهرهای سیرجان، بافت و بردسیر قرار دارد. این منطقه دارای آب و هوای کوهستانی با زمستان‌های پربرف و تابستان‌های خنک است و یکی از مناطق ییلاقی خوش آب و هوا و از جاذبه‌های گردشگری سیرجان به شمار می‌رود. همچنین وجود برخی گونه‌های درختی مانند پسته کوهی (بنه)، بادام کوهی (الوک) و زرشک وحشی (زارچ) در کنار بوته‌های آویشن، کاکوتی، آلاله، کنگر و… سبب شده است تا چهارگنبد به لحاظ پوشش گیاهی از مهم‌ترین مناطق استان کرمان باشد و بیشتر مردم منطقه به کشاورزی و دامداری اشتغال دارند.
اما مشکلات عمده زیست محیطی آنطور که علی‌جان آبکار، پژوهشگر محیط زیست در مطلبی با عنوان « زیست بوم زیبای چهارگنبد سیرجان به دلیل بهره‌برداری غیراصولی معادن تخت گنبد در معرض نابودی است» می‌نویسد از سال ۹۰ و با واگذاری غیراصولی و غیر کارشناسی دو میلیون مترمکعب آب از رودخانه تخت بنه توسط شرکت آب منطقه‌ای کرمان به معدن تخت گنبد در محل بند آبخیزداری سلطان‌حسینی آغاز شد.
آنطور که آبکار می‌نویسد در این قرارداد بهره‌برداری هیچگونه ملاحظات فنی و کارشناسی از جمله اثرات سوبرداشت، تعیین حق آب کشاورزی، محل بند، ظرفیت آب قابل انتقال آب بر پوشش گیاهی و جانوری، وضعیت اقتصادی-اجتماعی-فرهنگی و روحی روانی روستاها و عشایر در نظر گرفته نشده است.
شرکت معدنی تخت گنبد برای بهره‌برداری بیشتر از آب و جلوگیری از دسترسی عشایر و روستاهای پایین‌دست (روستاها و مناطق عشایرنشین تخت بنه، بید شیرین، بلبلی، پلنگی، کدو کار، باغ کوچی سلطان حسینی، مصطفایی و….) کل حق‌آبه پایین‌دست و آب ذخیره شده در بند مذکور را در ابتدای هرسال (فروردین ماه) به داخل حوضچه‌هایی خارج از حوزه بند مذکور منتقل کرد. احداث این حوضچه‌ها علاوه بر تخریب بهترین پوشش گیاهی منطقه، منجر به تبخیر بخش قابل ملاحظه‌ای از آب می‌شود. بخشی هم از آب منتقل شده با وجود بحران آب در منطقه صرف آبپاشی جاده‌های خاکی و طراوت محوطه معدن می‌شود. بخش دیگری هم ذخیره می‌شود تا در صورت لزوم، به مصرف تاسیسات کارخانه برسد که همه این اتفاقات ایرادهای اساسی دارد.
بنا به نوشته آبکار، از جمله ایرادهای وارد بر این طرح این است که فاصله بین بند سلطان‌حسینی (محل برداشت آب) تا سد تنگوئیه حدود ۳۵ کیلومتر است که بالغ بر ده‌ها آبادی، هزار خانواده عشایر و روستایی، چند صد هکتار اراضی کشاورزی، چمنزارها، بنه، جنگل‌های بید، حیات‌وحش؛ آبزیان مخصوصاً ماهی قزل‌آلا که جزء ذخایر ژنتیکی منطقه است از آب این رودخانه بهره‌مند می‌شوند. با این وجود پیش‌بینی حق‌آبه پایین‌دست در هیچ یک از بندهای قرارداد منظور نشده است و از سویی چرا و با چه منطقی تمامی آب در فصل بهار از منطقه خارج می‌شود و به حوضچه‌های تبخیر منتقل می‌شود و هیچ نظارتی بر آن نیست؟ این‌ها بخش عمده پرسش‌های روستاییان است. مردمی که حالا هم آب رودخانه‌شان را از دست داده‌اند، هم زمین‌های کشاورزیشان را و هم دام‌هایشان تشنه هستند. آنها می‌پرسند چرا با وجود این همه پرسش از متولیان امر، هیچکس پاسخگویشان نیست؟
این معدن مشکل پساب دارد
خرید‌آبادی‌ها و روستاهای اطراف منطقه توسط معدن هم از جمله اتفاقات رایج بوده و از سویی پیشرفت فیزیکی معدن هم در سال‌های اخیر آنچنان زیاد شده که توجه و نگرانی‌های بسیاری را به دنبال داشته است. به غیر از این معدن، معدن دیگری هم در منطقه پلنگی قرار دارد که فعال نیست و محلی‌های آنجا می‌گویند پساب معدن بالایی به رودخانه این منطقه ریخته می‌شود و حالا که مسئله خشکسالی جدی است و بیش از همیشه بی‌آبی به تن کشور زده؛ این مشکلات بیشتر از قبل خودشان را عیان کرده‌اند.
هرچند از اداره امور منابع آب شهرستان سیرجان کسی پاسخگوی «پیام ما» نیست اما مرجان شاکری، مدیرکل محیط زیست استان کرمان درباره مشکلاتی که این معدن ایجاد کرده به «پیام ما» می‌گوید هر طرح توسعه‌ای اثرات و مشکلاتی دارد و این معدن هم از این قاعده مستثنی نیست.
او توضیح می‌دهد: «معدن تخت‌گنبد در حال حاضر در فهرست صنایع آلاینده محیط زیستی قرار دارد. این معدن مشکل پساب داشته و اینکه آلودگی آب خاکش در چه سطحی است باید کارشناسی شود.» به گفته شاکری برای این معدن و همه مشاغلی که در فهرست صنایع آلاینده قرار می‌گیرند جریمه‌هایی صادر می‌شود.
او می‌گوید این صنایع باید یک درصد از فروش خود را خرج عمران و آبادی منطقه کنند. «این جرایم گرفته شده اما خرج کردن این موارد تحت اختیار فرمانداری است و اینکه فرمانداری برای منطقه هزینه کرده یا خیر را نمی‌دانیم.»
محیط زیست کرمان می‌گوید: اثرات توسعه بر محیط زیست عیان است و آنها تا همین میزان می‌توانند برای کم شدن اثرات کار کنند. مدیرکل محیط زیست کرمان در پاسخ به این پرسش که چرا کارهای جدی‌تری برای مقابله با اثرات سو این معدن انجام نمی‌گیرد هم می‌گوید: «مشکلات آبی که ایجاد کرده به وزارت نیرو و آب منطقه‌ای مربوط است اما درباره اثرات محیط زیستی هم جریمه انجام گرفته است.»