سیل در کرمان؛ پای تغییر اقلیم در میان است؟| افزایش 120 درصدی بارش‌ها نسبت به حد معمول

براساس اطلاعات موجود در سایت سازمان هواشناسی کشور، از پنج‌شنبه 19 دی تا امروز، 30 میلیمتر بارندگی در کرمان داشتیم.

این در حالی است که از ابتدای مهر تا 23 دی سال گذشته، تنها 24.1 میلیمتر باران در کرمان داشتیم.

مقایسه بالا نشان می‌دهد که چرا در جنوب و شرق کرمان، سیل به راه افتاده.

این بارش‌ها پس از ورود سامانه بارشی پرقدرت به جنوب‌شرق ایران رخ داد.

میزان بارش‌ها در کرمان به حدی بوده که تفاوت بارش از ابتدای سال آبی جاری (یک مهر 98) تا امروز، نسبت به میانگین بلندمدت 120.4 درصد رشد داشته باشد.

افزایش چشمگیر بارش نسبت به حد معمول البته فقط مختص استان کرمان نیست.

در سیستان و بلوچستان و هرمزگان هم شاهد افزایش 321 و 256 درصدی بارش‌ها هستیم.

آن هم در حالی که میانگین افزایش بارش کل کشور نسبت به میانگین بلندمدت تنها 36 درصد اعلام شده.

پیش از ورود سامانه بارشی یاد شده هم البته میزان بارش در سه استانی که درگیر سیل هستند، بیشتر از میانگین بلندمدت بوده اما نه آنقدر چشمگیر.

نکته قابل توجه و مشترک در هر دو نمودار بالا، افزایش بارش در استان‌های خشک و کاهش بارش در اغلب استان‌های سابقا پربارش است.

آیا معکوس شدن بارش در کشور نشانه‌ای از تغییر اقلیم است؟

تعریف تغییر اقلیم

قبل از آنکه بخواهیم به سوال بالا پاسخ دهیم، بهتر است بدانیم تغییر اقلیم یعنی چه.

سازمان هواشناسی جهانی می‌گوید که

تغيير اقليم به تغيير جهت‌دار افزایشی و یا کاهشی در ميانگين عناصر اقليمی در یک دوره
طولانی بيش از 30 سال گفته می‌شود.

دما و بارش از جمله اصلی‌ترین عناصر اقلیمی محسوب می‌شوند.

پس برای پاسخ به این سوال که آیا وقوع سیل اخیر در کرمان ربطی به تغییر اقلیم دارد یا نه، باید میزان دما و بارش را بررسی کرد.

میانگین دما و بارش کشور

قبل از این کار اما شاید بهتر باشد بدانیم روند تغییرات دما و بارش در کشور چگونه بوده.

پاییز امسال در دو فصلنامه نیوار، متعلق به پژوهشکده اقلیم‌شناسی، پژوهشی در رابطه با تحلیل روند میانگین دما و بارش در بازه زمانی 30 سال (1988 تا 2017) منتشر شد.

پژوهشگران این گزارش نوشته‎‌اند که در این بازه زمانی به طور متوسط بارش در ایران سالانه 2.1 میلیمتر کاهش داشته.

همچنین میانگین دمای کشور هم هر دهه 0.5 درجه سانتی‌گراد افزایش داشته. یعنی 1.5 درجه در 30 سال گذشته.

در همین حال نتایج یک پژوهش دیگر که پاییز امسال در مجله علوم و مهندسی آبیاری دانشگاه چمران اهواز منتشر شده، نشان می‌دهد که:

در 50 سال منتهی به سال 2010، دما یک درجه افزایش و بارندگی بین دو تا 3.2 میلیمتر در ایران کاهش داشته.

در کرمان اوضاع چگونه است؟

برای بررسی روند میانگین دما و بارش استان کرمان هم به سراغ مقالات پژوهشی منتشر شده در نشریات علمی رفتیم.

اولین مقاله مورد بررسی، سال 94 در مجله علمی جغرافیا و توسعه منتشر شده.

پژوهشگران روند تغييرات دمای شبانه استان كرمان در سال‌های 1961 تا 2010 را بررسی و نتیجه گرفته‌اند که:

«بطور ميانگين سالانه 66 درصد از پهنه استان، تغييرات اقليمی با روند افزايشی را تجربه کرده‌اند.»

این گزارش همچنین  می‌گوید که در بازه زمانی یادشده، به طور متوسط هر سال 0.053 درجه سانتی‌گراد دمای شبانه در استان کرمان افزایش یافته.

یعنی دمای شبانه استان کرمان در سال 2010، 2.62 درجه از این دما در سال 1961 بیشتر شده است.

در همین حال شهریور امسال در پانزدهمین همایش ملی آبیاری و کاهش تبخیر پژوهشی درباره تغییر عناصر اقلیمی بر اثر تغییر اقلیم با مطالعه روی کرمان منتشر شد.

نویستدگان این گزارش با بررسی دما و بارش در بازه زمانی 1994 تا 2017، به پیش‌بینی روند دما و بارش طی 54 سال آینده با سه سناریو دست زدند.

نتایج این گزارش برای من که در زمینه تغییر اقلیم متخصص نیستم جالب است.

نویسندگان نوشته‌اند:

مقادیر میانگین بارش سالانه دوره آینده برای هر سه سناریو نشان داد که مقادیر بارش در سال‌های آتی 22 درصد افزایش می‌یابد که با افزایش بارش‌های حدی (در ادامه توضیح می‌دهیم) همراه خواهد بود.

همچنین دما در سال‌های 2018 تا 2073 بین هشت تا 10 درجه سانتی‌گراد افزایش خواهد یافت.

آیا مقالات بالا و تغییر در روند دما و بارش طی بازه زمانی 30 ساله، می‌تواند بیانگر تغییر اقلیم در ایران باشد؟

اگر اینطور است، آیا سیل اخیر در کرمان و دو همسایه‌اش، نتیجه این تغییر اقلیم است؟

هم بله، هم خیر

رییس مرکز ملی خشکسالی سازمان هواشناسی کشور از جمله کسانی است که معتقد است نمی‌توان با قطعیت در این باره صحبت کرد.

احد وظیفه در این خصوص به ایسنا گفته

اقلیم همواره ثابت نیست و ثابت نبودن آن لزوما به تغییرات اقلیمی مربوط نمی‌شود.

او تاکید کرده که می‌توان به این موضوع اشاره کرد که آب و هوا و اقلیم به‌صورت جهانی همواره تغییرپذیر است.

به گفته او البته تغییرات اقلیمی الگوهای جوی را تا حدودی تحت تاثیر قرار داده است.

ردپای تغییر اقلیم

در همین حال رییس موسسه ملی تغییر اقلیم نظر دیگری دارد.

مجید شفیع‌پور در خصوص ارتباط تغییر اقلیم با سیل اخیر برای روزنامه شهروند نوشته:

«برای بررسی سیل سیستان‌وبلوچستان باید کمی عقب‌تر رفت و به موضوع گرمایش زمین پرداخت.»

او سپس توضیح داده که

«افزایش گرمایش زمین بر اثر ازدیاد گازهای گلخانه‌ای سبب افزایش تعریق و تبخیر آب‌های سطحی، تبخیر دریاها و اقیانوس‌ها و ذوب‌ شدن یخ‌های قطبی می‌شود.

این افزایش تعریق، رطوبت نسبی خاک را کم می‌کند.

همین باعث می‌شود که کوچک‌ترین بارش به جای چسبندگی ذرات خاک باعث فرسایش و روان‌شدن آن شود.

از طرف دیگر منحنی‌های طبیعی جریان هوا، تبخیر را شدت می‌بخشد.

سپس به شکل باران به سطح زمین برمی‌گرداند.

با توجه به اینکه سطح خاک خشک‌تر هم شده است، این جریان آب به صورت سیلاب درمی‌آید.

به این اتفاقات که به صورت چرخه‌ای رخ می‌دهد و از اثرات تغییر اقلیم است، اصطلاحا «رخدادهای حدی جوی» (extreme weather events) گفته می‌شود.

این لفظ حدی به این دلیل به این پدیده اطلاق می‌شود که این پدیده‌ها درنهایت شکل محتمل خود، آثارشان را نمایان می‌کنند.

این رخدادها ممکن است در یک نقطه از جهان خودشان را به صورت خشکسالی و در نقطه‌ای دیگر به صورت سیل نشان دهند.

تعداد رخدادهای حدی جوی بر اثر به‌هم‌خوردن تعادل حرارتی میان انرژی دریافتی از خورشید و انرژی‌ای که از سطح زمین باز پس داده می‌شود؛ افزایش می‌یابند.

این توازن که ‌به هم خورد، تعداد بارش‌های سیل‌آسا در مدت زمان کم یا حتی خشکسالی بیشتر و پرتعدادتر می‌شود.»

این اظهارنظرها پاسخ یکسانی به سوال اصلی این گزارش نمی‌دهند.

اما در عین حال هیچکدام نقش تغییر اقلیم در سیل‌های اخیر را به طور کامل رد نمی‌کنند.

** لیست مقالات علمی که برای تهیه این گزارش از آن‌ها استفاده شده است:

• تحلیل روند میانگین دما و بارش سالانه ایران در دوره 1988 تا 2017 میلادی،

منتشر شده در شماره 106-107 دوفصلنامه نیوار، پاییز و زمستان 98

• بررسی روند تغييرات دما، بارندگی و رطوبت نسبی در ایران

منتشر شده در مجله علوم و مهندسی آبیاری در شماره 3، پاییز 98

• بررسی روند تغييرات دمای شبانه استان كرمان و تأثيرپذيری آن از شدت تابش خورشیدی طی نیم قرن اخیر

منتشر شده در شماره 40 مجله جغرافیا و توسعه، پاییز 94

• بررسی تغییر در پارامترهای اقلیمی تحت شرایط تغییراقلیم (مطالعه موردی: کرمان)

ارائه شده در پانزدهمین همایش ملی آبیاری و کاهش تبخیر