پسماندهای معدنی نفس «ارس»ها را بریدند

به گزارش کرمان‌نو به نقل از پیام‌ما، شش دهه پس از شروع فعالیت «شرکت معادن اسفندقه»، تعداد بسیاری از معادن زیرمجموعۀ این شرکت، همچنان مشکلات محیط‌زیستی گسترده‌ای دارند. نمونۀ مهم آن‌هم، معادن کرومیت در دل جنگل‌های «باغ‌برج»، «برجوئیه»، «مرزینی» و «آشین» است.
بیش از ۷۰۰ کیلومترمربع از پروانه‌های بهره‌برداری، به برداشت کرومیت اختصاص دارد که برخی از این پروانه‌ها مربوط به پیش از انقلاب و تعدادی برای سال‌های اخیر است. نزدیک به ۱۲ هزار نفر از اعضای عشایر ایل کوهشاهی در این منطقه ساکنند و در دهۀ گذشته، شاهدی زنده بر نابودی منطقه بوده‌اند.
«وهاب رحیمی‌نژاد» نمایندۀ بخشی از عشایر شهرستان ارزوئیه، مدتهاست پیگیر مشکلات این منطقه است و حالا به «پیام ما» می‌گوید: «آنچه درحال‌حاضر مورد بحث است، پروانه‌هایی است که در سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۶ گرفته شده و استعلامی هم از سوی منابع طبیعی برایش نگرفته‌اند. نکتۀ حائز اهمیت این است که هم منابع طبیعی تخلف کرده هم سازمان صنعت، معدن و تجارت. در هفتم تیرماه امسال، مدیرکل منابع طبیعی ده و نیم هکتار از منابع جنگلی که بیشتر آن در محدودۀ ذخیره‌گاه درخت ارس قرار داشته را برای فعالیت معدنی شرکت معادن اسفندقه واگذار می‌کند. این ذخیره‌گاه در سال ۹۹ به این عنوان تعریف شده و در نتیجه به‌راحتی تخلف انجام گرفته؛ چرا که استعلامی از سازمان منابع طبیعی وجود ندارد. تخلف بعدی این است که صنعت و معدن مستلزم است، استعلام از سازمان منابع طبیعی بگیرد و منابع طبیعی هم موظف است مدام سرکشی کند، اما هیچ استعلامی موجود نیست. جدای از مسئلۀ ده و نیم هکتار، معادن فعالی در مناطق جنگلی و ذخیره‌گاه مشغول به کارند و حتی بر اساس قانون، باید محل دفن باطله‌های معدنی مشخص می‌شد که این اتفاق هم نیفتاده و هفتگی چندین درخت ارس زیر باطله‌های معدنی فرو می‌رود.»

او همچنین تأکید می‌کند که در اتفاقی غیرقانونی، بیش از ۷۰ درصد کارکنان شرکت معادن اسفندقه، خودشان وارد کار پیمانکاری با معدن شده و پیمانکاری معدن کرومیت را برداشته‌اند. «سی‌چهل معدن به این شکل مشغول کارند. درحالی‌که هیچ‌یک از کارکنان دولت نمی‌توانند در قراردادها و مزایده‌های دولتی شرکت کنند و این هم تخلف دیگری بوده است. یکی از پروانه‌های بهره‌برداری معادن شرکت اسفندقه، وسعت ۱۱۵ کیلومترمربع است که ۳۶ کیلومترمربع آن پوشش گیاهی انبوه است. نامه‌های زیادی زده شده، اما بی‌نتیجه. صدها هکتار از اراضی منابع طبیعی، زیر پوشش باطله‌های معدنی رفته است.»

این محدوده محل برداشت کرومیت است، اما آن‌طور که رحیمی‌نژاد می‌گوید، گهرسنگ نیز آنجا وجود دارد، به‌نام «گارنت دمانتویید»؛ «این گوهرسنگ بسیار کمیاب است و هر قیراط آن بین هزار تا چهار هزار دلار قیمت دارد و به‌همین‌دلیل، دست طمع بسیاری به سمت آن دراز است. افراد مختلف و بانفوذی می‌خواهند آن را برداشت کنند و متأسفانه عده‌ای در پوشش برداشت کرومیت، در حال استخراج دمانتوئید هستند. تجمعات بسیاری شکل دادیم، اما ترتیب اثر نیافت. بیانیه نوشتیم و فرمانداری مصوبۀ شورای تأمین داد و قائله را تمام کرد. نکتۀ دیگر این است که در همین شرکت معادن اسفندقه، اخیراً یک کارخانۀ خاک‌شویی ساخته شده که آن هم مجوز منابع طبیعی ندارد و این کارخانه در جایی است که به‌شدت مشکل آب در آن مطرح است، اما مجوز حفر چاه داده‌اند. بازرسی منابع طبیعی کل کشور آمدند و وقتی فیلم‌ها را دیدند، تعجب کردند و گفتند، معکوس این اطلاعات به آن‌ها منتقل شده است.»

آنچه محلی‌ها را به تکاپو انداخته، این نکته است که در پروانۀ بهره‌برداری، استعلام از سوی منابع طبیعی انجام نگرفته و در سال ۱۴۰۲ که مجوز تمدید شده، باز هم بدون استعلام از سازمان منابع طبیعی بوده است. «سازمان صنعت و معدن استان، باید از منابع طبیعی استعلام می‌گرفت، اما در سال‌های گذشته فقط باطله‌های معدنی در جنگل دپو شدند و بیش از هزاران درخت، زیر باطله‌های معدنی مدفون شده است.»

او می‌گوید که اخیراً به معاونت امور جنگل سازمان منابع طبیعی کل کشور آمده و مطلع شده که در دی‌ماه سال ۹۹، محدوده‌ای به وسعت ۳۶۰ کیلومترمربع به‌عنوان ذخیره‌گاه ژنتیکی درخت ارس تعیین شده و در روزنامۀ «واقعه» کرمان هم آگهی آن منتشر شده؛ به‌این‌ترتیب حق یک متر واگذاری برای فعالیت معدنی هم وجود نداشته، اما متأسفانه برخلاف قانون، منابع طبیعی حتی تابلویی هم برای متمایزکردن این منطقه نزده است. طبق مصوبۀ مشترک وزارت صنعت، معدن و تجارت و جهاد کشاورزی در سال ۹۴، حتماً باید استعلام مجدد انجام می‌گرفته که این اتفاق نیفتاده و این هم تخلفی دیگر است.

این موارد درحالی‌است که سال گذشته، «امیر حسن‌زاده» معاون امور اقتصادی استانداری کرمان هم دربارۀ عملکرد ضعیف معادن فعال در منطقۀ ارزوئیه اظهارنظر کرده و گفته بود: «۴۰ پیمانکار در معادن اسفندقه با همان روش‌های قدیمی، سنگ معدن را بیرون می‌آورند. معادن کرومیت اسفندقه یکی از این ظرفیت‌ها است و پنج پهنۀ کار فعال در این معادن وجود دارد که با حدود ۷۰۰ کیلومترمربع پهنۀ معدنی است. اما یکی از مشکلات معادن، کارکردن به روش سنتی است که از قبل از انقلاب تاکنون، به همین روش است و اکتشاف معادن اسفندقه باید ساماندهی شود.»

نامه‌ها و تجمعات بی‌اثر
عشایر بخش صوغان، در نامه‌ای در اردیبهشت‌ماه امسال به بازرسی منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان نوشتند: «معادن اسفندقه در محدودۀ مورد بهره‌برداری کرومیت خود در نواحی کوه تخت‌افغان، برجوییه، باغبرج، مرزینی و کوه‌سرخ که قریب ۱۲ هزار هکتار است، مجوز منابع طبیعی ندارد. این درحالی‌است که کارشناس منابع طبیعی، محدوده‌های مذکور را با عنوان پوشش جنگلی انبوه ذکر کرده است و افسوس که شرکت معادن اسفندقه در این مدت دست به نسل‌کشی آشکار و ازبین‌بردن هزاران بادام کوهی، ارس، بنه و … زده و ده‌ها چشمۀ آب را آلوده یا خشکانده است.» هم‌زمان با ارسال نامه، کارزاری نیز از سوی مردم منطقه و خطاب به رئيس سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، مدیرکل منابع طبیعی استان کرمان، استاندار کرمان و فرماندار شهرستان ارزوئیه شکل گرفت و آن‌ها در متن کارزار نوشتند: «دیر زمانی است که در سایۀ سکوت سنگین و مرگبار مسئولان مربوطه، شاهد مرگ و نابودی جنگل‌های منطقۀ باغ‌برج، آشین، مرزینی و برجوئیه توسط مافیای فساد در شرکت معادن اسفندقه هستیم. جنایت و نسل‌کشی آشکاری که دل هر انسان خداترس و وجدان خردمندی را به درد می‌آورد. متأسفانه بهترین و کمیاب‌ترین گونه‌های گیاهی این سامان، همچون درختان ارس، بادام کوهی، بنه، انگور وحشی، کهکم، ارچن و ده‌ها گونۀ نادر و باارزش دیگر، زیر زنجیر بیل و بولدوزرها مظلومانه نابود و زیر میلیون‌ها تن باطلۀ ناشی از فعالیت‌های غیراصولی و غیرقانونی شرکت معادن اسفندقه دفن می‌شوند که اگر وضع به همین منوال پیش برود، نه تاک خواهد ماند و نه نشان از تاک. شرکت معادن اسفندقه پس از ۶۶ سال فعالیت، با زیان انباشته و میلیاردها تومان بدهی به دولت مواجه است و حاصلی جز رنج و محرومیت برای مردم این خطۀ زرخیز نداشته است؛ سرزمینی که گنجش مال مافیا و رنجش مال مردم است. ما امضاکنندگان این کارزار، با دلی اندوهناک و چشمانی اشکبار، اما با اراده‌ای پولادین، از نمایندۀ محترم و منتخب شهرستان‌های ابر، سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، ادارۀ کل منابع طبیعی استان کرمان، استاندار محترم، فرماندار محترم شهرستان، شورای تأمین شهرستان آرزوییه و سایر مسئولان خداترس که دل در گرو آبادانی و حفظ حیات جنگلی کشور دارند، عاجزانه و ملتمسانه می‌خواهیم که هرچه زودتر جلوی این جنایت هولناک و قلع‌وقمع جنگل‌های شهرستان ارزوئیه که از خوش‌آب‌وهواترین و دلپذیرترین نقاط گردشگری کشور هستند را بگیرند؛ چرا که نجات جنگل، نجات جان بشریت و میراثی برای آیندگان است.»

چند ماه بعد از نامه‌نگاری‌ به بازرسی منابع طبیعی و به‌راه‌انداختن کارزار، هنوز پاسخی از سوی مسئولان منابع طبیعی نیامده است. بااین‌حال یکی از نیروهای منابع طبیعی استان هم که نخواست نامش در این گزارش بیاید، به «پیام ما» می‌گوید که این تخریب‌ها از زمان‌های گذشته بوده و باوجودآنکه درحال‌حاضر هم جلوی چند تخریب گرفته شده، اما وسعت نابودی مشخص است. «از سال‌ها پیش بخشی از مناطق جنگلی مورد معدن‌کاوی قرار گرفته. بارها شکایت شده و ما گزارش تخریب داده‌ایم، کارشناس آمده و بازرسی هم داشته‌ایم، اما نمی‌توان منکر تخریب‌های انجام‌گرفته شد. هرچند پوشش جنگلی به‌صورت نقطه‌ای است، اما ما هم در گشت‌های مکرر مستندات تخریب‌ها را جمع‌آوری کرده و به مراجع قضایی رسانده‌ایم.»
منطقه تحت مدیریت منابع طبیعی است، اما صحبت‌هایی دربارۀ استعلام از محیط‌زیست هم از سوی محلی‌ها به گوش می‌رسد. برهمین‌اساس، «نجمه فهرجی» رئیس ادارۀ مدیریت زیستگاه‌های محیط‌زیست کرمان، در پاسخ به این پرسش «پیام ما» که از سوی محلی‌ها گفته شده، این شرکت استعلامی از سازمان محیط‌زیست دارد، می‌گوید: «طبق قانون این شرکت می‌تواند هیچ استعلامی از ما نداشته باشد. این مناطق تحت مدیریت سازمان منابع طبیعی هستند و عملاً نیازی به استعلام از محیط‌زیست نیست. اگر نامۀ استعلامی هم برای هرکدام از این معادن از سوی محیط‌زیست صادر شده، باید پروندۀ آن بررسی شود؛ ولی درحال‌حاضر چنین چیزی نداریم.» در این شرایط، منابع طبیعی نظارت کافی و پاسخگویی مناسب نداشته و محیط‌زیست هم از نظر قانونی وظیفه‌ای برای خود متصور نیست. تنها درختان ارس و بنه و بادام کوهی هستند که در وضعیت فعلی زیر باطله‌های معدنی دفن می‌شوند و نفس منطقه را هر لحظه تنگ‌تر از گذشته می‌کنند.