پژوهش‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و شورای ملی سالمندان نشان می‌دهد؛
۲ برابر شدن جمعیت سالمند تا ۱۴۲۱
پژوهش‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و شورای ملی سالمندان نشان می‌دهد که طی سال‌های ۱۴۰۴ تا ۱۴۱۳ کاهش نرخ تولد بیشتر شده و تا سال ۱۴۲۱ جمعیت سالمند ایران ۲ برابر شود و باتوجه‌به این شرایط اکنون این سؤال مطرح است که چه کسی در آینده از سالمندان نگهداری می‌کند.
به گزارش کرمان‌نو، همواره درصدی از سالمندان یک کشور به نگهداری و مراقبت دیگران نیاز دارند؛ در ایران نیز بنا بر غربالگری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در چهار سال پیش، پنج درصد سالمندان کشور از نظر شاخص‌های سلامت پرخطر بودند و در مجموع ۱۷ تا ۲۷ درصد سالمندان ایرانی به درجاتی از مراقبت رسمی و غیررسمی نیاز دارند.
باقر لاریجانی رئیس مرکز تحقیقات غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره سلامتی جمعیت سالمند در ایران نیز به‌تازگی گفته است: «بر اساس یک مطالعه، بسیاری از سالمندان کشور به بیماری‌های این گروه سنی مبتلا می‌شوند به‌طوری‌که ۷۰ درصد افراد بالای ۶۰ سال فشارخون، ۵۰ درصد دیابت و ۶۰ درصد کلسترول بالا دارند. ۲۵ درصد افرادی که در اثر پوکی‌استخوان، دچار شکستگی لگن می‌شوند در ماه اول و ۵۰ درصد از آنان در سال اول شکستگی فوت می‌کنند و مابقی برای ادامه زندگی خود به اطرافیان وابسته می‌شوند.»
ازآنجاکه جمعیت‌شناسی یکی از شاخص‌های مهم توسعه پایدار و برنامه‌ریزی بلندمدت در هر کشوری است، باید به سالمندی جمعیت ایران و چالش‌های پیشروی آن از جمله چالش مراقبت و نگهداری از سالمندان توجه داشت؛ چراکه ایران طی دهه‌های اخیر دستخوش تغییرات عمده‌ای در ساختار جمعیتی خود شده است.
هشدار؛ سالمندی از آنچه تصور می‌شود، نزدیک‌تر است
به گفته سید جواد حسینی رئیس سازمان بهزیستی کشور، بر اساس برآوردهای جمعیتی با روند کنونی، ایران در سال ۱۴۳۰ به یکی از سالمندترین کشورهای دنیا تبدیل خواهد شد و بدیهی است که هرچه کشور سالمندتر باشد نیروی جوان کم می‌شود و چالش نگهداری از سالمندان بیشتر خود را نشان خواهد داد.
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان در این باره می‌گوید: در بازه زمانی یک قرن از سال ۱۳۳۵ تا ۱۴۳۵ در کشور، تعداد سالمندان حدوداً ۲۴ برابر افزایش پیدا می‌کند.
مژگان رضازاده تصریح کرد: بیشتر این تحولات و تغییرات را به طور محسوس ما از سال ۱۴۲۰ تجربه می‌کنیم؛ یعنی پیش‌بینی می‌کنیم در سال ۱۴۲۵، ایران وارد فاز سالمند شدن جمعیت شود و تعداد سالمندان ما به‌صورت خیلی زیادی افزایش پیدا کند و در واقع تعداد افراد ۶۵ سال به بالاتر به طور چشمگیری افزایش پیدا می‌کند به‌طوری‌که پیش‌بینی می‌شود تقریباً در سال ۱۴۲۰، ۲۰ درصد جمعیت و در سال ۱۴۳۰، ۳۰ درصد جمعیت ایران سالمند باشند.
این تغییرات پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی عمیقی به همراه خواهد داشت که چالش نگهداری از سالمندانی که نیاز به مراقبت دارند، تنها یکی از آنها است.
آیا حقوق اطرافیان و سالمندان کفاف هزینه‌های نگهداری از آنها را می‌دهد؟
آمارهای مختلف نشان می‌دهد حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد سالمندان مستمری، حقوق بازنشستگی و درآمد ثابت ندارند و برای نگهداری و مراقبت نیاز به اعضای خانواده و اطرافیان خود دارند.
هنگامی که سن فردی بیشتر از ۷۵ سال می‌شود، حتماً مراقبت می‌خواهد؛ در کشورهای دیگر بیمه مراقبتی دارند یا اینکه هزینه‌های مراقبت در دوران سالمندی به آنان پرداخت می‌شود؛ اما سالمندان در ایران چنین حمایت‌هایی را ندارند.
از سوی دیگر شواهد نشان می‌دهد سالمندانی هم که حقوق و درآمد ثابت دارند برای هزینه‌های مراقبت و پرستاری در منزل باید ماهانه مبالغی از ۹ میلیون تا مبالغ بالاتر مثلاً بیش از ۳۰ میلیون تومان را بپردازند که این غیر از مبالغ هزینه‌های درمانی و توان‌بخشی و البته هزینه‌های معیشتی است.
بنابراین باتوجه‌به اینکه حقوق اغلب سالمندان کفاف هزینه‌های نگهداری آنها را نمی‌دهد، طبعاً باید جوانانی باشند که بتوانند از آنها نگهداری یا به آنها در خدمات مراقبتی، کمک کنند.
کاهش نرخ باروری، افزایش سن ازدواج، و بهبود امید به زندگی، همگی از عواملی هستند که ساختار سنی و ترکیب جمعیت را دگرگون کرده‌اند. به گفته فرهاد نیلی اقتصاددان، در ایران ۱۴۱۰، دو نفر در یک خانواده باید چهار نفر را تکلف کنند، اما به لحاظ مالی و زمانی نمی‌توانند. البته علاوه بر فشارهای مالی، زوج‌های ایرانی در سال ۱۴۱۰ با کمبود زمان برای مراقبت از کودکان و سالمندان مواجه خواهند شد.
بنابراین نگهداری از سالمندان در این وضعیت، به‌عنوان چالشی بزرگ اقتصادی و اجتماعی مطرح خواهد شد و نیازمند سیاست‌گذاری‌های فوری و کارآمد است.
زندگی شهری، ساعات کاری طولانی و نبود زیرساخت‌های حمایتی مناسب مانند مراکز نگهداری از سالمندان استاندارد چه به‌صورت دائمی و چه به‌صورت موقت، این مشکل را دوچندان خواهد کرد.
وقتی مراقبان کم می‌آیند!
در سرشماری حدود ۱۵ سال گذشته، تقریباً پنج فرزند از یک سالمند مراقبت می‌کردند در حالیه این عدد در سال‌های آینده به کمتر از دو نفر می‌رسد و چه‌بسا در آینده تعداد قابل‌توجهی از سالمندان از جمله سالمندان تنها، مطلقه و حتی تک‌فرزند دیگر مراقبی نخواهند داشت که در صورت بیماری و ناتوانی از آنها نگهداری کنند.
مژگان رضازاده رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان در این باره به خبرنگار اجتماعی ایرنا گفت: یکی از دغدغه‌های دوره سالمندی، موضوع مراقبت سالمندی است؛ چون بررسی و تحقیقات انجام شده در مورد سالمندان تنها در سنوات گذشته به این نتیجه منجر شد که بسیاری از سالمندان در آینده، سالمندان تنهایی می‌شوند که کسی را ندارند و نیاز است که از اکنون برای این مسئله فکر و برنامه‌ریزی لازم برای آن انجام شود.
کمبود یا توزیع نامناسب نیروی انسانی متخصص، کمبود پزشکان، پرستاران و سایر نیروهای ارائه‌دهنده خدمات، فقدان یا ضعف دانش و مهارت نیروی انسانی از جمله مراقبان سالمندان و کم‌شدن تعداد اعضای خانواده در نتیجه اقبال مردم به تک‌فرزندی از جمله مسائلی است که نگهداری سالمندان در آینده را با چالش روبرو می‌سازد.
ضرورت توسعه مراکز نگهداری سالمند در سایه کم‌رنگ‌شدن جوانی جمعیت
هرچند تمام جامعه‌شناسان و روان‌شناسان و کارشناسان ذی‌ربط برای نکته وفاق دارند که سالمند باید داخل خانواده نگهداری شود؛ اما باتوجه‌به کاهش فرزندآوری و پیرشدن جمعیت، نیاز است فضاهای دائم و موقتی وجود داشته باشد که بتوانند سالمندان را نگهداری کنند و اگرچه این فضاها اکنون به‌صورت محدود وجود دارد؛ اما برای آینده لازم است که این‌گونه فضاها گسترش پیدا کند.
مسئولان و کارشناسان مربوطه راه‌حل‌های دیگری نیز برای موضوع نگهداری سالمندان مانند آموزش‌های خودمراقبتی و کمک‌های جمعی به سالمند مطرح کرده‌اند. از جمله آنکه رئیس سازمان بهزیستی کشور با اشاره به جمعیت ۹ میلیون و ۵۰۰ هزارنفری سالمند در کشور می‌گوید: توانمندسازی سالمندان و جامعه پیرامون آنها در ۲ بخش «آموزش فرد سالمند» و «سالمند یاری» در دستور کار قرار دارد.
سید جواد حسینی، همچنین بر دسترس‌پذیرکردن محیط جامعه برای سالمندان در قالب مناسب‌سازی تأکید کرده و اظهار می‌دارد که برای این مهم می‌توان از ظرفیت محله‌ها در موضوع سالمند یاری با عنوان «به زیست محله» بهره برد.
چالش نگهداری از سالمندان نیازمند سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه است
اکنون با استناد به آمار و پژوهش‌ها و با درنظرگرفتن شتاب سریع رشد جمعیت سالمند در کشور در کنار مسائلی مانند کاهش ازدواج و کاهش فرزندآوری و اقبال به تک‌فرزندی لازم است که از همین امروز تدابیر جدی برای چالش نگهداری از سالمندان طی سال‌های آینده اندیشیده شود؛ سال‌هایی که دهه شصتی‌ها و دهه پنجاهی‌های امروز که بیش از ۳۰ میلیون نفر از جمعیت کل کشور را شامل می‌شوند به جرگه سالمندان خواهند پیوست.
ساختارهای کشور برای این حجم عظیم از سالمندان هنوز آماده نیست درحالی‌که باید سیاست‌هایی مانند کمک به منابع بیمه مراقبتی، تعریف شغل مراقب سالمند، توسعه مراکز نگهداری موقت سالمند، اجرای سند سالمندی، بهره‌بردن از تکنولوژی و حتی هوش مصنوعی در نگهداری از سالمندان، بازنشستگی پلکانی، اختصاص بودجه برای هزینه‌های مراقبتی سالمندان، آموزش‌های خودمراقبتی، اصلاح ساختار اقتصادی و اجتماعی برای تشویق به فرزندآوری و افزایش ازدواج و فرهنگ‌سازی در این زمینه هرچه سریع‌تر تدوین یا اجرایی شود.
چالش‌های پیشروی خانواده‌های ایرانی برای نگهداری سالمندان، بحرانی چندوجهی است که نیازمند همکاری هم‌زمان دولت، خانواده‌ها و جامعه مدنی است. اگر این مشکلات به‌درستی مدیریت نشود، می‌توانند تبعات جبران‌ناپذیری برای آینده کشور داشته باشند.
دولت باید از همین امروز با سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه و حمایت از خانواده‌ها به دنبال کاهش فشارهای اقتصادی و ترویج فرهنگ فرزندآوری باشد. خانواده‌ها نیز از همین امروز باید با برنامه‌ریزی بهتر و تغییر نگرش‌ها، خود را برای چالش‌های آینده آماده کنند؛ چراکه تنها با همکاری و تلاش مشترک می‌توان به‌سوی آینده‌ای پایدار و امیدوارکننده حرکت کرد.