۲۰ اردیبهشت؛ سالروز درگذشت استاد عبدالله دوامی

عبدالله دوامی در ۱۲۷۰ خورشیدی در طا که یکی از روستاهای تفرش است، متولد شد. عبدالله دوران کودکی را در روستا سپری کرد. وی پس از چندی به تهران آمد و در مدرسه تربیت نام نویسی کرد و در این مدرسه با رکن‌الدین‌خان مختاری (سرپاس مختاری) همکلاس شد.

وی شبی در منزل شخصی به نام مجدالممالک که از دوستانش بود با علی خان نایب السلطنه که از خوانندگان بزرگ آن زمان بود، آشنا شد و در حضور وی قطعه‌ای بنا به درخواست مجدالممالک خواند که مورد قبول علی خان نایب‌السلطنه قرار گرفت و او دوامی را تشویق کرد که نزد وی آواز کار کند و نخستین مشق خود را که دستگاه شور بود، نزد علی خان آغاز می‌کند.

عبدالله دوامی پس از چندی نزد استادان آقا میرزاحسینقلی، حسین خان کمانچه کش، درویش خان، ملک الذاکرین و آقا میرزا عبدالله رفت و بسیاری نیاموخته‌ها را از آنان آموخت و خود، استاد عبدالله خان دوامی شد. دوامی نیز مثل بیشتر هنرمندان قدیم، اهل معنویت و خلوص و سادگی بود و با هنرش می‌زیست.

فعالیت‌های موسیقیایی و اجرایی دوامی 

دوامی پیش از انقلاب مشروطیت به منظور شناساندن موسیقی اصیل و سنتی ایران و برای حفظ، حراست و اشاعه آن تصمیم گرفت که به اتفاق اقبال‌السلطان، باقر خان و مشیر همایون شهردار و عده‌ای دیگر و برای ضبط برخی آثار به برلین بروند اما به واسطه جنگ جهانی اول وقفه ای در این مسافرت هنری پیش آمد که به اجبار به جای برلین به تفلیس و قفقاز رفتند و تصمیم خود را آنجا عملی کردند.

دوامی ردیف‌دان و خواننده نامدار آواز مدت هفت سال در اداره پست کار کرد و پس از این مدت به وزارت دارایی منتقل و تا پایان دوران بازنشستگی در این وزارتخانه مشغول به کار شد.

وی از فروردین ۱۳۳۴ خورشیدی همکاری خود را با سازمان رادیو و تلویزیون وقت و مرکز حفظ و اشاعه موسیقی سنتی ایران شروع کرد که به واسطه کهولت سن، شاگردان را در منزل تعلیم می‌داد.

او عضو هیات موسیقیدانان سنتی و  همچنین مدرّس آواز در هنرستان ملی موسیقی بود.

آثار دوامی

از دوامی به عنوان لوح محفوظ ردیف‌های آوازی و سازی و قطعه‌های اصیل قدیمی یاد می‌کنند که یک عمر هر چه می‌دانست، بی‌دریغ به هنر آموزان جوان آموخت. از او مجموعه تصانیف قدیمی(بیش از ۱۸۶ تصنیف) با آوانگاری و نت نویسی فرامرز پایور منتشر شد. همچنین پایور ردیف آوازی او را نیز نت نویسی کرد.

از او برخی نوارهای خصوصی باقی مانده که بیشتر جنبه آموزشی دارند. نت، ردیف آوازی او و تصنیف های قدیمی به کوشش فرامرز پایور چاپ شده و آلبوم نوارهای ردیف آوازی او نیز انتشار یافته است. صفحات گرامافون به همراه درویش خان، سیّد حسین طاهرزاده، ابوالحسن اقبال آذر و باقر خان رامشگر، نوارهای خصوصی تدریس به شاگردان مختلف، پنجاه تصنیف عارف (ضبط توسط ابراهیم منصوری) نیز از وی به یادگار ماند. از آثار به جای مانده از وی می توان به کارهای این استاد در خصوص آموزش موسیقی اشاره کرد اما شاخص ترین اثر به جای مانده از این استاد نت ردیف آوازی و تصنیف های قدیمی است که به کوشش فرامرز پایور چاپ شد.

شاگردان دوامی

او با تدریس در هنرستان آزاد موسیقی ملی و مکتب صبا و نیز تدریس خصوصی در خانه اش تا بازپسین سال های عمر در مسیر آموزش کوشا و مصمم بود؛ ابوالحسن خان صبا، فرامرز پایور، محمود کریمی، نصرالله ناصح پور، محمدرضا شجریان، محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگ فر، حسین علیزاده، پرویز مشکاتیان، داریوش طلایی، مجید کیانی، محمد حیدری، فاطمه واعظی (پریسا)، فاخره صبا، تورج کیارس، کریم صالح عظیمی، شاپور حاتمی، نورعلی خان برومند، شهرام ناظری، سیما بینا و رامبد صدیف تنها بخشی از شاگردان او را تشکیل می دهند.

دوامی با حفظ و نگاه داشت، مجموعه ردیف آوازی ایران و آموزش آن به هنرجویان از نابودی بخش مهمی از دانسته ها و تجربیات کهن جلوگیری کرد و بزرگ ترین کوشش خود را در راه انتقال سالم آن به آیندگان به کار بست.

سبک هنری دوامی 

دوامی خواننده و نوازنده ای توانا بود که سبکی مختص خود داشت و به جرات می توان گفت که شیوه آوازخوانی بیشتر خوانندگان موسیقی ردیف-دستگاهی ایران وام دار اوست.

محسن کرامتی خواننده آواز ایرانی و از شاگردان استاد محمدرضا شجریان- درباره سبک دوامی می گوید: ردیف آوازی دوامی در واقع مرجع اصلی ردیف آوازی ماست و روایت های آوازی دیگر تقریبا بدون استثنا مبتنی بر روایت دوامی هستند. بنابراین می توانیم بگوییم، ردیف دوامی نه یکی از معتبرترین روایت ها، بلکه معتبرترین ردیف آوازی است. خود دوامی در این باره گفته است که اولین استاد او یعنی علی خان نایب السلطنه در بین خوانندگان زمان وی تنها خواننده ای بود که ردیف راست پنجگاه را می دانست و دوامی راست پنجگاه را از او یاد گرفته و بعدا آن را به صورت کامل تر اجرا و ارایه کرده است. استاد شجریان بخشی از ردیف را از استاد دوامی فراگرفته اند و لذا تنها در مورد بعضی دستگاه ها از شیوه ایشان تبعیت کرده اند. به عقیده من استاد شجریان از همه اساتید پیش از خودشان، اگر بشود گفت «نکته چینی» کرده و با سلیقه بسیار ممتاز خودشان آن همه را به زیباترین و مطبوع ترین صورت به هم آمیخته اند.

وی همچنین درباره تاثیر دوامی بر موسیقی ایران و تربیت شاگردان افزود: ببینید تاثیر دوامی بر نسل های بعد از خودش قدیم تر از جریان مرکز حفظ و اشاعه بوده است و قدمت آن به کلاس های شبانه اداره هنرهای زیبا می رسد که به همت رکن الدین خان مختاری دایر شده بود. مرحوم استاد کریمی که از شاگردان استاد دوامی بودند در مرکز حفظ و اشاعه به هنرجویان تعلیم می دادند. استاد پایور شاگرد استاد دوامی بودند و ردیف آوازی را از ایشان فرا گرفته بودند. بنا به دست نوشته استاد دوامی، آقای پایور از حوالی سال ۱۳۳۷ آوا نگاری ردیف آوازی و مجموعه تصنیف های قدیمی به روایت استاد دوامی را آغاز کردند و قریب به ۲ سال بعد، این کار بزرگ را به پایان رسانده بودند. تصمیم من به اجرای ردیف مذکور به بعد از اجرای مجموعه تصانیف قدیمی برمی گردد و خوشحالم که سهم کوچکی در حفظ و ترویج این ردیف داشته ام.

سرانجام استاد عبدالله خان دوامی در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۵۹ خورشیدی دار فانی را وداع گفت.