تاراج معادن با خام فروشی

دلایل مخالفت اقتصاددانان و کارشناسان با خام فروشی معادن

به گفته دکتر «علیرضا شکیبایی»، عضو هیات علمی و معاون دانشگاه شهید باهنر، اقتصاددانان و کارشناسان به دو دلیل، همیشه با خام فروشی مخالف هستند. اول اینکه خام فروشی، درآمد زیادی ندارد و معمولاً مواد خام با قیمت بسیار پایینی فروخته می‌شوند.

از طرفی همان مواد خام با ارزش افزوده بسیار بالایی، تحت عنوان کالای ساخته شده دوباره وارد کشور می شوند.
دلیل دوم این است خام فروشی باعث می شود استخراج از معادن به سرعت انجام شود. معادنی که هزاران سال انباشت شده و در اختیار ما قرار گرفته، ظرف چند سال از بین می رود.

همین الان هم شاهد هستیم که برداشت بسیاری از معادن، آنقدر زیاد است که مثلا تا ده سال قبل، کوهی از آن ماده معدنی بر روی زمین بوده و حالا نه تنها از روی زمین برداشته شده است بلکه ۱۰۰ متر هم زیر زمین رفته و در حال استفاده است.
معمولاً این نگرانی وجود دارد خام فروشی موجب برداشت بیش از حد از معادن شده و این ثروت طبیعی که مربوط به همه ی نسل ها هست، به سرعت از بین خواهد رفت.

خام فروشی می‌تواند مثبت است

دکتر «شکیبایی» معتقد است خام فروشی در مواردی مثبت است. چون اقتصاد و اشتغال برخی مردم و برخی مناطق به این معادن وابسته است و ما زیرساخت‌های تبدیل این معادن را به محصولات باارزش نداریم، آنها چاره‌ای ندارند و مجبورند برای حفظ اشتغال و توسعه خانواده خودشان دست به برداشت بزنند و به صورت خام صادر کنند.

تعرفه‌های جدید به نفع کشور است

عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر تصریح کرد: تا زمانی تلاش نشود و سرمایه‌گذاری تکمیلی روی این معادن صورت نگیرد و زنجیره‌های تکمیل یا صنایع پایین دستی آن شکل نگیرد، خام فروشی ادامه پیدا می‌کند. مالیات باعث می‌شود خود صاحبان معادن و سرمایه گذاران انگیزه پیدا کنند تا به جای اینکه ماده معدنی خام را به بازارهای خارجی بفروشند، در این زمینه سرمایه گذاری کرده، صنایع جانبی و تکمیلی آن را ایجاد کنند تا دیگر محصول خام به فروش نرسد.

وضعیت فرآوری معادن در کرمان

«مهدی حسینی نژاد» رئیس سازمان صمت شمال استان کرمان به «کرمان نو» گفت: با توجه به اینکه بیش از ۸۳ و نیم درصد از ذخایر کشف شده استان، چهار ماده معدنی زغال سنگ، کرومیت، مس و آهن است. سیاست کلان استان این است در زمینه ارزش افزوده مواد معدنی، صنایع فراوری را ایجاد کنیم. وی افزود: کرمان به زودی با تولید 10 میلیون تن شمش آهن، قطب فولاد کشور می شود. زیرا دارای تکمیل زنجیره از کنستانتره، گندله، آهن اسفنجی و نهایتا شمش هستیم.
وی وضعیت مس را نیز خوب توصیف کرد و در بحث زغال سنگ گفت: با ایجاد یک میلیون و دویست هزار تن کک، ظرفیت صنایع معدنی را در این خصوص دنبال کرده است.

همچنین در زمینه ماده معدنی کرومیت، بعد از ۵۰ سال برداشت، کارخانه فروکروم با ظرفیت ۲۰۰ هزار تن در منطقه ویژه رفسنجان ایجاد شده که در فاز اول آن، ۶۰ هزار تن فروکروم، در حال تولید است.
در زمینه سنگ‌های ساختمانی و بقیه مواد معدنی مطرح کرد: بسته به مواد معدنی در حال دنبال هستیم تا فروش ماده خام معدنی نداشته باشیم.

وضعیت خام فروشی در کرمان

«حسینی نژاد» گفت: با توجه به ذخایر کشف شده، در بحث خام فروشی خیلی محدود شده ایم و عمدتاً خام فروشی نداریم. مگر تعداد خیلی کمی از معادن کوچک در استان که امکان ایجاد سرمایه فراوری برایشان وجود نداشته باشد، بعضاً در این موارد به صورت محدود ماده معنی خام صادر می‌شود.

وی افزود: استان کرمان به سمت صنایع معدنی و صنعتی شدن رفته است، تا جایی که در آینده به عنوان وارد کننده مواد معدنی در کشور شناخته می‌شویم.

از جمله در برنامه ریزی استان تا پایان ۱۴۰۰، ۱۰ میلیون تن فولاد تولید می‌کنیم، نه تنها سنگ آهن را صادر نکرده بلکه باید سنگ آهن را هم وارد کنیم. این مورد مربوط به تمامی مراحل زنجیره ارزش افزوده‌ها است.

«حسینی نژاد» درباره خام فروشی زغال سنگ از جمله زغال سنگ زرند گفت:

دو نوع محصول زغال سنگ داریم که عبارت‌اند از زغال کک شو و حرارتی. با توجه به ایجاد کارخانه‌های زغال کک شو، یک و ۲ دهم میلیون تن کک تولید می‌کنیم. برای این امر، نزدیک به چهار میلیون تن کنستانتره زغال نیاز داریم که بخشی از آن حتی از استان‌های هم جوار مثل یزد و یا خراسان جنوبی تامین می‌شود. 

وی افزود: زغال حرارتی، به دلیل افزایش قیمتی که در دنیا داشته، خام فروشی آن در استان افزایش پیدا کرده و صادر می‌شود. ولی زغال کک شو که قسمت عمده زغال استان است، به کک تبدیل می‌شود.
معمولاً زغال حرارتی در کشورهایی مثل ترکیه به عنوان سوخت استفاده می‌شود. چون تاکنون زیرساخت صنعتی ایجاد نشده و به دلیل استفاده از گاز به عنوان انرژی حرارتی در کشور، خیلی به آن توجهی نشده است.

اما به دنبال این هستیم که در استان از زغال حرارتی ترکیبات دیگری را به لحاظ ایجاد ارزش افزوده ها و تاثیر در رشد و توسعه مناطق داشته باشیم. به همین دلیل پروژه‌ای را به کمک دانشگاه در قالب شورای معادن جلو می‌بریم که در فاز پژوهشی قرار دارد، تا بتوانیم از زغال حرارتی، بریکت‌های تندسوز را تولید کنیم.

میزان صادرات فراوری‌های معدنی در کرمان

«حسینی نژاد» درباره میزان صادرات محصولات معدنی فرآوری شده گفت: استان کرمان در میان چهار و هشت دهم درصد صادرات غیرنفتی کشور، جایگاه خوبی دارد. در بخش صنایع معدنی بیشتر صادرات مربوط به محصولات مسی است که نزدیک به ۷۰۰ میلیون دلاری درآمد ارزی دارد.

امسال هم با توجه به قیمت خوب صنایع معدنی در دنیا، پیش بینی ما این است که امسال بالای ۸۰۰ تا ۹۰۰ میلیون دلار افزایش درآمد داشته باشیم.در جنوب کرمان نیز سالانه نزدیک به ۲۷۰ تا ۲۸۰ هزار تن ماده کرومیت صادر می‌شود.

وضعیت خام فروشی معادن در جنوب کرمان

«مسلم مروجی»، رئیس سازمان صمت جنوب کرمان گفت: تاکنون در جنوب کرمان، خام فروشی ماده معدنی که امکان فرآوری آن در کشور وجود داشته است، نداشته‌ایم. 

وی افزود: عمده معادن معدنی جنوب کرمان عبارت‌اند از مس، کرومیت، منگنز، سنگ‌های ساختمانی و تیتانیم.

مجوز 50 کارخانه فراوری در جنوب کرمان صادر شده است، حداقل 10 کارخانه تا آخر سال به بهره‌برداری می‌رسد. طرح‌های بعدی مربوط به مس، کنستانتره کرومیت، فرومنگنز و دیگر حوزه‌ها، در آینده وارد مدار می‌شوند.
کرومیت، بیشترین ماده معدنی است که در جنوب فعال بوده است. به دلیل نبود تکنولوژی، فرآوری آن در کشور امکان پذیر نبوده، به همین دلیل به صورت خام صادر می‌شده است. هر چند برای کرومیت برنامه ریزی شده است تا حداقل فرآوری اولیه آن، یعنی کنستانتره بر روی سنگ کرومیت صورت گیرد که این کار شروع شده است.

مجوز حدود ۱۳-۱۴ کارخانه فرآوری اولیه کرومیت صادر شده که سه کارخانه در سال جاری به بهره برداری رسیدند.

احتمال تعطیلی بسیاری از معادن کرومیت با تعرفه‌های جدید

رئیس سازمان صمت جنوب کرمان گفت: مشکلاتی که ناشی از تعرفه های جدید گمرک در جنوب به وجود می‌آید، بیشتر در حوزه کرومیت است. وی افزود: این موضوع باید به صورت کارشناسی ارزیابی شود.

کارشناسان به کمک بخش خصوصی در حال آنالیز دقیق این حوزه هستند تا قیمت ارزیابی آن را به دست آورده و به صورت کارشناسی با حوزه‌هایی که این تصمیم را گرفته‌اند، صحبت شود. تا برای آنها این قضیه اثبات و این ماده معدنی مورد استثنا واقع شود.

«مروجی» تصریح کرد: در صورتی که تعرفه‌های جدید ۲۰ تا ۲۵ درصدی گمرک بر روی کرومیت نیز اعمال شود، من فکر می‌کنم معادن کرومیت در جنوب کرمان تعطیل شوند. این تعرفه برای فر‌آوری گذاشته شده است، در صورتی که در حال حاضر، امکان فرآوری کرومیت در کشور نیست.

وی معتقد است: در تولید کرومیت، سنگ کروم به کنستانتره کروم تبدیل شده و بعد از آن فروکروم، سپس فولاد استنیتیک تولید می‌شود.

نیاز کشور بیشتر از ۳۵۰۰ تن فروکروم نیست

بنابراین از نظر اقتصادی، احداث کارخانه فروکروم در کشور توجیه‌پذیر نیست. در صورت احداث باید در فکر صادرات این محصول بود. در ادامه افزود: در حال حاضر امکان صادرات فروکروم کمتر است زیرا توان رقابت با کشورهایی که آن را تولید می‌کنند، کم است. به همین دلیل ما فکر می‌کنیم در حوزه کرومیت باید دوباره بازنگری صورت بگیرد.

بنا بر گفته اقتصادانان، خام فروشی باعث می‌شود که معادن زودتر از زمان معمول استخراج شوند زیرا صاحبان معادن برای رسیدن به سود بیشتر به این کار سرعت بیشتری دهند. از طرفی حتی صادرات مواد معدنی نیمه فراوری هم باعث افزایش استخراج می شود.