بدن یک انسان ۶۳ کیلویی، روزانه حداکثر ۲۳۳ میلی گرم نیترات را تحمل می‌کند
نگرانی در مصرف محصولات کشاورزی بی‌شناسنامه| محصولات ما چقدر نیترات دارند؟
پدربزرگم معروف بود که از سبزیجات تغذیه می‌کند. همان چیزی که امروزی‌ها به آن وگان می‌گویند. پیش‌تر اما سیب‌زمینی و پیاز روستا با کود رمه جان می‌گرفت و به برداشت می‌رسید. حالا اما زمانه عوض شده. هزار و یک آفت به جان محصول می‌افتد و پادزهر آن هم سمومی هستند که ریشه در مواد شیمیایی دارند. نوعی از کشاورزی که ارمغان آن محصولات دارای نیترات، نیتریت، سموم و آفت‌کش‌ها هستند. محصولاتی که موجب ضرر و زیان‌های هنگفتی به سلامتی انسان می‌شود.
طرح پایش محصولات کشاورزی از سال ۹۳ شروع شده است. به نظر می‌رسد این طرح هنوز در اول راه قرار دارد. نتایج این طرح برای عموم مردم، به دلیل جلوگیری از آشفتگی بازار و وجود شرایط اقتصادی ویژه کشور، محرمانه است. در این گزارش روند این طرح را از زبان سازمان غذا و دارو در شمال و جنوب کرمان بررسی می‌کنیم.
روند طرح پایش محصولات کشاورزی چگونه است؟
دکتر «منصور قنبری زاده»، معاونت سازمان غذا و دارو کرمان، درباره پایش محصولات کشاورزی گفت: این طرح از سال ۱۳۹۳ شروع شده است.
در طرح پایش، یک سری محصولات توسط سازمان غذا و دارو انتخاب شده و لیست این محصولات با ذکر آزمون‌ها، به ما ابلاغ می‌شود. این محصولات، از میادین میوه و تره بار نمونه‌برداری، کدگذاری و به آزمایشگاه ارسال می‌شوند.
نتایج آزمون‌های همه مناطق قطب هشتم شامل کرمان، رفسنجان، سیرجان، جیرفت، زاهدان، زابل و ایرانشهر به کرمان فرستاده می‌شود. در نهایت پس از یکجا شدن به سازمان مرکزی ارسال می‌شوند. تجزیه و تحلیل کلیه اطلاعات از سراسر کشور، در سازمان غذا و دارو صورت می‌گیرد.
چه محصولاتی پایش می‌شوند؟
دکتر «قنبری زاده» افزود: تا سال‌های قبل آزمون نیترات و نیتریت فقط روی محصولات خاصی مانند گوجه فرنگی، سیب زمینی، هویج، پیاز و کاهو انجام می‌شد. اما اکنون تعداد این محصولات، افزایش یافته و تعداد نمونه‌ها از 2-3 سال پیش بیشتر شده است. علاوه بر محصولات قبل، روی سبزیجات و توت فرنگی نیز انجام می‌شود.
معاونت سازمان غذا و دارو کرمان گفت: نمونه برداری به صورت تصادفی انجام می‌شود. وی در پاسخ به این سوال که آیا نتایج نمونه برداری تصادفی قابل قبول است، گفت: همکاران ما در طول سه یا چهار روز به میدان میوه و تره‌بار مراجعه می‌کنند. در میادین میوه و تره بار از تمام ماشین‌هایی که آن محصول را دارند، نمونه برداری می‌کنند.
درست است که نمونه برداری تصادفی است اما چون تعداد نمونه‌ها زیاد است، پوشش خوبی دارد. به طور مثال، به ما اعلام می‌شود که در طول سال نتایج آزمون 80 نمونه سیب زمینی یا ۱۰۰ نمونه خیارسبز جمع آوری شود. این تعداد نمونه‌ها را تقسیم می‌کنیم و در هر ماه مثلاً ۱۰ تا ۱۵ تا نمونه از آن محصول جمع آوری می‌شود.
چه آزمون‌هایی بر روی محصولات انجام می‌شود؟
دکتر «قنبری زاده»، ضمن بیان اینکه دستورالعمل آزمون‌ها، سالیانه ابلاغ می‌شود، گفت: این دستورالعمل در زمینه آفت کش‌ها، فلزات سنگین، نیترات و نیتریت است. در حال حاضر، ۱۲۰ نوع آفت کش در محصولات زراعی مورد بررسی قرار می‌گیرند.
معاونت سازمان غذا و دارو کرمان می‌گوید: در طرح پایش، چیزی که به وزارت بهداشت اعلام می‌شود، فقط صرفاً نمونه‌برداری و انجام آزمون است. تاکید شده که نباید هیچ گونه بهره برداری بر روی نتایج صورت گیرد. نتایج پایش‌ها از طریق سازمان غذا و دارو، در اختیار سازمان مرکزی و از آنجا در اختیار جهاد کشاورزی قرار می‌گیرد تا آنها اعمال کنند.
وی افزود: هدف سازمان بهداشت این است که مشکل را پیدا کند. ما با توجه به مشکلی که در آن منطقه وجود دارد به سازمان جهاد کشاورزی اعلام می‌کنیم تا مشکل را برطرف سازند. به عنوان مثال اعلام می‌کنیم فلان منطقه از نظر باقیمانده سموم یک نوع سم مشکل دارد. هدف از طرح همین است که مشکل‌ها و نقاط ضعف را پیدا کنیم و مشکل از طریق وزارتخانه مطبوعش برطرف شود.
آگاهی دادن به مردم بازار را آشفته می‌کند؟
معاونت سازمان غذا و دارو کرمان گفت: این آگاهی دادن غیر از اینکه بازار را آشفته کند و کل طرح که با هزینه بالا انجام می‌شود را از بین ببرد، نتیجه دیگری در برندارد. با این کار صنعت کاشت یک محصول را در آن شهر به طور کلی نابود می‌کنیم. غیر از اینکه از اهداف کلانی که در این طرح است، جلوگیری کند.
در هر حال این محصولات باید مصرف شود، مردم به این محصولات نیاز دارند. چون قوت روزانه آنها همین محصولات هستند. نمی توانیم این بازار را به هم بریزیم. باعث آشفتگی شویم. به خصوص شرایط اقتصادی که در حال حاضر کشور دارد، الان دامن زدن به این تشنج‌ها غیر از افزایش مشکل، کار دیگری نمی‌کند.
وی در پاسخ به این سوال که افزایش بیماری هایی مانند سرطان که ناشی از خوردن غذای ناسالم است و هزینه‌های بیشتری بر روی دست وزارت بهداشت می‌گذارد، گفت: بیماری‌ها افزایش نمی یابد. بیماری‌ها در همین سطح می‌ماند ولی با انجام این تحقیقات کم می‌شود. ولی اینکه بگوییم بیماری‌هایی مانند سرطان زیاد می‌شود، خیر؛ اضافه نمی‌شود.
نتایج طرح در دوره ۵ ساله پایش مثبت بوده است؟
دکتر «قنبری زاده» افزود: سیاست گذاری‌های این قضایا مربوط به دو وزارت بهداشت و جهاد کشاورزی است و اطلاعی از آن ندارم. با اعلام نتایج به جهاد کشاورزی، این سازمان به کشاورزان اعلام می‌کند که فلان سم مشکل دارد.
زمانی به دست مردم می‌رسد دوره سم آن به پایان نرسیده است و نباید از آن استفاده کنند. به کشاورزان آموزش‌های لازم را می‌دهد و سم جایگزینی با دوره کارنس قابل قبول به آنها توصیه می‌کند. دوره کارنس یعنی حداقل زمانی که بین آخرین سمپاشی تا برداشت محصول لازم است رعایت شود تا بقایای سم مورد تجزیه عوامل طبیعی قرار گرفته و مقدار آن در سطح میوه‌ها و سبزیجات کاهش یابد.
وی در ادامه گفت: وقتی که نتایج کامل شد، براساس این نتایج یک سری بازخورنده‌هایی از طریق وزارت بهداشت به وزارت جهاد کشاورزی اعلام می‌شود تا مشکل را برطرف کند. مطمئناً روند این کار در مسیر بهبود است. اما اگر بگویید مثلا در نتایج مشخص شده که در فلان منطقه نیتراتش بالا بوده، الان نباید باشد، من اطلاعی ندارم. ولی مطمئنم روال به همین طرف است.
مثلاً اگر زمینی نیتراتش بالاست در آن زمین نباید محصولاتی مانند سیب زمینی و گوجه فرنگی کشت شود.
این نتایج به سازمان جهاد کشاورزی اعلام می‌شود. اما کشاورزان طرف دیگر این قضیه هستند. ما نمی توانیم کشاورز را مجبور کنیم که فلان محصول را در زمینش کشت نکند. در این مواقع کشاورز باید آگاهی لازم را داشته باشد و به این موضوع عمل کند.
پس این موضوع مساله پیچیده ای است. نباید انتظار داشته باشیم که چون 5 سال این طرح در حال اجراست پس نباید آن سم بیش از حد مجاز در محصولات آن منطقه وجود نداشته باشد. خیر، زیرا عوامل متعددی در آن دخیل هستند. ولی در نهایت می‌گویم سیاست کلان این است که این درد و مشکل با این روش درمان شود.
پایش محصولات زراعی در جنوب در چه مرحله‌ای است؟
دکتر «امیرپور»، معاون سازمان غذا و دارو جنوب کرمان گفت: این طرح با محوریت دانشگاه کرمان انجام می‌شود. هر دانشگاهی محصولات در منطقه خود را آزمایش می‌کند. پایش محصولات جیرفت در دی و بهمن است.
وی درباره نحوه نمونه برداری می‌گوید: نمونه برداری محصولات از میدان تره بار انجام می‌شود. بدین صورت که نمونه‌ها از ماشین برداشته می‌شود. بارنامه کنترل شده تا مشخص شود که از کدام شهر بارگیری شده است. نام همان شهر بر نمونه خورده می‌شود. او گفت: در سال قبل، 12 محصول به کرمان ارسال شده است.
دکتر «امیرپور» گفت: نتایج در دو شهر برای نیترات و نیتریت نباید فرق کند. این آزمایشات، حساس هستند. اگر نمونه ها، براساس شرایط نگهداری و حمل استاندارد به آزمایشگاه مقصد برده شوند، نتایج تفاوتی نمی کند.
اگر باری که یک هفته در زیر نور خورشید قرار بگیرد و گرما بخورد، بله نتایج متفاوت می‌شود. ترکیب فلزات سنگین تغییری نمی کند اما ممکن است نیترات و نیتریت مقداری تجزیه شوند اما باید از نظر علمی بررسی شود.
چه زمانی محصولات کشاورزی شناسنامه‌دار می‌شوند؟
معاون سازمان غذا و دارو جنوب کرمان درباره نتایج نهایی محصولات جنوب گفت: میزان نیترات و نیتریت بعضی نمونه‌ها کمی بالاتر بوده است. اما از لحاظ فلزات سنگین، موردی مشاهده نشده است.
وی افزود: تا وقتی محصول ما شناسنامه دار نشود، این قضایا هست. طرحی پایلوت در برخی از نقاط کشور در حال اجرا است. اما متاسفانه کشاورزان زراعی جنوب، بیشتر خرده کار هستند و این موضوع، کار را سخت‌تر می‌کند.
با وجود اینکه معاونت سازمان غذا و دارو اعلام می‌کند که نمونه برداری تصادفی، گزینه مناسبی در طرح پایش است، اما به نظر می رسد همپوشانی کافی در این روش وجود ندارد. موضوع دیگر طرح شناسنامه دار کردن محصولات کشاورزی است.
این موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است. حال سوال این است چقدر وقت لازم است تا به این مرحله برسیم که کشاورزان محصولاتشان را بر اساس درجه سالم بودن به فروش برسانند؟ آیا این طرح شامل همه جامعه می شود یا فقط مخصوص محصولات صادراتی است همان گونه که طرح پایلوت منحصر به محصولات صادراتی شده است.