به مناسبت روز جهانی گردشگری
تغییر نگرش گام اول توسعه گردشگری استان
یادداشت از
محمدرضا بهرامی
نایب‌رئیس اتاق بازرگانی کرمان
صنعت گردشگری یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد جهانی است که در بیش از یک دهۀ اخیر، بیشترین درآمدزایی و اشتغال‌زایی را در میان صنایع مختلف جهان داشته است. علاوه بر مزیت‌های اقتصادی، آثار فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی گردشگری باعث شده است تقریباً تمامی حکومت‌ها در جهان به دنبال بهره‌گیری از این صنعت در کشور خود باشند.
با شیوع کرونا این صنعت با چالش‌های جدی مواجه شد؛ اما امروزه این صنعت مجدداً جانی تازه به خود گرفته است و بر اساس آخرین نتایج اعلام شده از سوی سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) گردشگری بین‌المللی در ۵ ماه ابتدایی سال ۲۰۲۲ با رقمی حدود ۲۵۰ میلیون گردشگر، در حال بازگشت به دوران پیش از کروناست. این صنعت در حال حاضر ۱۱ درصد از تولید ناخالص، ۱۰ درصد از اشتغال، ۵ درصد از صادرات و ۵ درصد از سرمایه‌گذاری جهانی را به خود اختصاص داده است و این اعداد و ارقام و رشد سریع صنعت گردشگری موجب شده که بسیاری از صاحب‌نظران، قرن بیست و یکم را قرن گردشگری بنامند.
توسعه گردشگری می‌تواند نقش مهمی در افزایش سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌ها، ایجاد درآمد برای دولت و اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم داشته باشد و حتی برخی از کشورها از جمله ترکیه، این صنعت را منبع تأمین مالی خود می‌دانند. سؤال اینجاست که آیا کشور ما به درک درستی از این صنعت پول‌ساز رسیده یا خیر؟ و آیا استان کرمان به‌عنوان پهناورترین استان ایران و داری بیشترین اثر ثبت ملی و داشتن جاذبه‌های فراوان تاریخی و طبیعی توانسته است جایگاه خود را در بخش گردشگری جهت توسعه استان پیدا کند؟
استان کرمان پتانسیل‌های بسیاری برای توسعه صنعت گردشگری خود دارد و این ظرفیت‌ها نه‌تنها برای گردشگران داخلی، بلکه برای گردشگران خارجی بسیار جذاب است، توسعه زیرساخت‌ها، فعال ترشدن بخش خصوصی در حوزه گردشگری، بازنگری قوانین ملی و استانی و رفع موانع اداری و سازمانی از موارد غیرقابل‌انکار در توسعه گردشگری استان است. اما بدون شک گام اول تحقق این موارد تغییر نگرش در نگاه به گردشگری از سوی مدیران و سازمان‌های مرتبط با این امر است .
متأسفانه سیاست‌های موازی‌کاری و عدم هماهنگی در بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها، حضور ارگان‌ها و سازمان‌های غیرمرتبط با گردشگری در این تصمیم‌گیری‌ها در طول سالیان گذشته خسارات جبران‌ناپذیری به توسعه گردشگری استان زده است .
از بررسی اسناد و بودجه‌های تخصیص گرفته درگذشته در خصوص گردشگری چنین بر می‌آید که سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزان، قائل به گردشگری به‌عنوان یک صنعت و یکی از حوزه‌های مهم اقتصادی نیستند. متأسفانه برنامه‌ریزی مشخصی برای میزان سرمایه‌گذاری، میزان اشتغال‌زایی و میزان درآمدزایی نشده و هدف‌گذاری صورت نگرفته است. در تمامی برنامه‌های توسعه استان، بدون توجه به مشکلات اساسی چون محیط‌زیست و آب و…،کشاورزی و صنعت موردتوجه مدیران قرار گرفته و اگر ذکری از گردشگری باشد، به‌عنوان مقوله‌ای فرهنگی در ذیل بخش فرهنگی آمده است. حتی گردشگری به‌عنوان مقوله‌ای فرهنگی، با نگاه بسیار تقلیل‌گرایانه دیده شده است و گردشگری بر اساس صرفاً تعطیلات نوروزی و بهبود زیرساخت‌ها و ارائۀ امکانات در همین مقطع دیده شده است.
امروز استان‌هایی مانند اصفهان، شیراز، تهران، خراسان و یزد به واسطه استفاده درست از ظرفیت‌های خود برای گردشگران برند محسوب شده و به‌عنوان مقصد اغلب گردشگران به شمار می‌آید، اما استان کرمان باوجود پتانسیل‌های بسیار، از این بازار بی‌نصیب مانده است. درحالی‌که کرمان جزو معدود استان‌هایی است که درآن‌واحد می‌توان طبیعت‌ها و اقلیم‌های متنوعی را در آن تجربه کرد و مجموعه‌ای از آثار تاریخی و فرهنگی را در آن دید و با صنایع‌دستی متنوع و بی‌نظیری چون قالی، مس، گلیم، پته و… از سوی گردشگران مواجه شد. اما همین عدم معرفی ظرفیت‌ها، بی‌توجهی‌ها و نداشتن سیاست‌های درست باعث شده است که گردشگران کمی به آن وارد شوند و بستر لازم فراهم نباشد و عملاً این صنعت رشد چشمگیری نداشته باشد.
به نظر می‌رسد که تغییر نگرش سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان استان از نگاه تردیدآمیز و تهدیدآمیز بودن حوزۀ گردشگری به نگاه فرصت‌آفرین و توسعه‌ساز در حوزه گردشگری و انعکاس آن در برنامه‌های فرادستی و پرهیز از نگاه تقلیل‌گرایانه به گونه‌های گردشگری (صرفاً تاریخی و رویدادی و مقطعی) و تدوین برنامه و سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف گردشگری فرهنگی، روستایی، اکوتوریسم، آب‌درمانی، سلامت، زمستانی و… ضرورت دارد.
علاوه‌برآن، پرهیز از نگاه تقلیل‌گرایانه به گردشگری به‌عنوان مقوله‌ای فرهنگی و توجه خاص به ابعاد و مزایای اقتصادی و همچنین فواید سیاسی، اجتماعی و امنیتی آن می‌تواند رویکردی مناسب و راه‌گشای برای توسعه صنعت گردشگری استان باشد. همچنین، طراحی سیاست‌گذاری جامع و مدیریت یکپارچه گردشگری و پرهیز از موازی‌کاری نهادی و پرهیز از اعمال سیاست‌های متناقض در حوزه گردشگری ضرورتی آشکار برای هموارسازی مسیر توسعۀ صنعت گردشگری در استان است.