بررسی یک ادعا| فقر، عامل اصلی کاهش فرزندآوری نیست؟

«بنده نمی‌گویم عوامل اقتصادی در فرزندآوری دخالت ندارد، اما در اولویت دوم و سوم است.» این جمله را دو روز پیش حجت‌الاسلام حسین جلالی، نماینده مردم رفسنجان و انار در مجلس شورای اسلامی به زبان آورده.

آنطور که ایسنا نوشته، او که در جلسه شورای فرهنگ عمومی استان کرمان حضور داشته، ادامه داده که «برخی بحث فقر را در این زمینه عنوان می‌کنند در حالی که به عنوان مثال در شمال شهر تهران تعداد فرزندان خانواده‌ها کمتر است.»

این نماینده همچنین هشدار داده که موضوع کاهش جمعیت نگران کننده است و به سمت پیری جامعه می‌رویم.

این اظهارنظرها در حالی مطرح شده که بررسی شاخص‌های مختلف اقتصادی کشورمان نشان می‌دهد روز به روز وضعیت معیشتی بخش زیادی از جامعه با مشکلات بیشتری مواجه می‌شود.

به طور نمونه بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران از نرخ بیکاری، در تابستان امسال این شاخص در نقاط شهری به 18.6 درصد رسیده. این در شرایطی است که در ایران، فرد شاغل به کسی گفته می‌شود که در هفت روز قبل از آمارگیری، حداقل یک ساعت کار نکرده باشد.

در همین حال نرخ تورم سالانه در آذر امسال هم 30 درصد اعلام شده. این عدد وقتی بیشتر قابل توجه می‌شود که بدانیم بر اساس گزارش سازمان ملل، نرخ تورم ترکیه در سال گذشته میلادی ۱۵.۳ درصد، سوریه ۲۴.۱ درصد، امارات منفی ۱.۵ درصد، عربستان منفی ۰.۹ درصد، عراق ۰.۴ درصد، قطر ۰.۳ درصد، پاکستان ۹.۸ درصد و افغانستان ۱.۷ درصد بوده است.

بیشتر بخوانید:

نرخ تورم در کرمان از مرز ۳۰ درصد گذشت | هر روز گران‌تر از دیروز

از سوی دیگر گزارش مرکز آمار از نرخ مسکن هم نشان می‌دهد در یک سال گذشته قیمت مسکن در کشورمان تقریبا دو برابر شده.

بیشتر بخوانید:

شیب تند گرانی مسکن در کرمان| ۱۲۴ درصد افزایش قیمت در یک سال

حال با وجود آنکه همه آمارها نشان از وضعیت اقتصادی نامناسب در ایران دارد، آیا این ادعای نماینده رفسنجان که گفته «فقر عامل اول کاهش فرزندآوری نیست» صحت دارد؟

برای پاسخ به سوال بالا، سه پژوهش در زمینه فرزندآوری در ایران را بررسی می‌کنیم.

نگرانی از تامین آینده فرزندان

در تحقیقی که مشترکا از سوی مرکز تحقیقات سنجش سلامت پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی تهران، دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز و دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت در سال 95 از 1200 نفر در تهران صورت پذیرفت، 83.2 درصد شرکت‌کنندگان دلیل اصلی تمایل نداشتن به فرزندآوری را نگرانی از تامین آینده فرزندان عنوان کرده بودند.

در همین حال نگرانی از افزایش مشکلات اقتصادی با تولد فرزند عامل دوم عدم تمایل به فرزندآوری عنوان شده بود. در ادامه دیگر دلایل تمایل نداشتن به فرزندآوری قابل مشاهده است.

همانطور که در جدول بالا می‌بینید، از پنج دلیلی که بیشترین فراوانی را در بین عوامل عدم تمایل به فرزندآوری دارند، چهارتای آن اقتصادی است.

نویسندگان این پژوهش یکی از راه‌های اصلی حل مشکل توقف رشد جمعیت را رفع مشکلات اقتصادی و معیشتی عنوان کرده‌اند.

تفاوتی بین شهر و روستا وجود ندارد

نکته جالب اینجاست که همین گروه در سال 96 پژوهش مشابهی را با پرسش از 20 هزار و 935 نفر دیگر در سراسر کشور انجام داده‌اند که نتایج تقریبا مشابهی بدست آمده.

بر اساس این پژوهس، بیش از 76 درصد شرکت‌کنندگان به دلیل نگرانی از تامین آینده فرزندان خود حاضر به فرزندآوری نمی‌شدند.

در این تحقیق شرکت‌کنندگان روستایی و شهری از یکدیگر تفکیک شدند که نتایج بدست آمده در این دو بخش تفاوت چشمگیری با هم ندارند.

امان از وضعیت بد اقتصادی

براساس پژوهش دیگری که سال 97 با عنوان ارتباط بین حمایت اجتماعی و قصد فرزندآوری در زنان ساکن شهر تهران منتشر شده، افراد با وضعیت بد اقتصادی 47 درصد کمتر قصد فرزندآوری دارند.

نویسندگان این پژوهش نتیجه‌گیری کرده‌اند که برای ترویج فرزندآوری نیاز است در جهت بهبود وضعیت اقتصادی خانواده‌ها اقدام شود.

نتایج مشابه سه پژوهش که از سوی نهادهای علمی انجام شده، نشان می‌دهد بر خلاف گفته عضو کمیسیون فرهنگی مجلس یازدهم، مشکلات اقتصادی نقش اصلی را در کاهش فرزندآوری در کشورمان دارند.

جوانان امروز، سالمندان فردا

جدای از اینکه مشکلات اقتصادی در کاهش فرزندآوری نقش دارند، از دیگر مسائلی که در سال‌های اخیر نسبت به آن هشدار دادند، پیری جمعیت کشور تا سال 1430 است.

حسین جلالی هم چندی پیش در این رابطه به خبرگزاری فارس گفته بود که ما در ۳۰ سال آینده پیرترین کشور دنیا و جمعیت سالمند هستیم، کشوری که جوان ندارد تولید، اختراع، اکتشاف، پویایی، نشاط و شادابی ندارد.

بررسی تحقیقات منتشر در این باره هم نشان می‌دهد که اوضاع چندان غیرطبیعی نیست. به طور نمونه در گزارشی که اردیبهشت امسال در پژوهشکده آمار وابسته به مرکز آمار ایران منتشر شده، می‌خوانیم که

 نتایج پیش‌بینی جمعیت نشان می‌دهد با هر سناریویی ایران در آینده با پدیده‌ی سالمندی جمعیت رو‌به‌رو خواهد شد و این امر اجتناب‌ناپذیر است.

حتی اگر باروری بالا رود، حجم جمعیت جوان حاضر (متولدین دهه شصت)، تا سه یا چهار دهه‌ دیگر وارد سن سالمندی خواهند شد که نیازمند به کارگیری سیاست «سالمندی سالم» است.

این در حالی است که سالمندی هشدار و یا بحران جمعیتی نیست، بلکه اغلب ساختارهای جمعیتی در طی گذار و انتقال جمعیتی با سالمندی رو‌به‌رو می‌شوند که امری طبیعی است.

نویسنذگان این گزارش نوشته‌اند که «سالمندی جمعیت ایران فرایندی طبیعی است که از رهگذر انتقال جمعیتی حاصل شده و نمی‌توان آن را متوقف یا معکوس کرد، بلکه می‌توان با برنامه‌ریزی و سیاست‌گزاری‌های صحیح آثار این فرآیند را کنترل کرد.»