گزارش کرمان‌نو به مناسبت روز جهانی آگاهی از خودکشی
همدلی کردن، قدم اول برای پیشگیری از خودکشی است
فکر و اقدام به خودکشی می‌تواند برای هر یک از ما اتفاق بیفتد. این فکر فقط در آدم‌های به ظاهر غمگین یا افسرده بوجود نمی‌آید و شاید بدون هیچ علامتی در فردی که ظاهر شاد و موفقی هم دارد پیش بیاید. در جهان خودکشی از پنج علت اصلی مرگ و میر در سنین بین ۱۵ الی ۲۰ سال است، در کشور ما نیز شایع‌ترین سن اقدام به خودکشی ۱۵ الی ۳۰ سال است.
«می‌خواهم خودم را بکشم و راحت شوم.» جمله‌ای که هم گفتنش سخت است و هم شنیدنش.
اما زمانی‌که این جمله را از کسی شنیدیم باید چه رفتاری انجام دهیم تا به او کمک کنیم یا حداقل آسیبی به او نزنیم؟
یک روانشناس بالینی معتقد است: «خودکشی یک مسئله‌ی بهداشتی است و در تمام دنیا وجود دارد.»
بهرام‌نژاد روانشناس بالینی و مدیر گروه سلامت روانی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی کرمان می‌گوید:« باید بپذیریم که هر فردی ممکن است با قرار گرفتن در شرایط سخت این فکر در سرش ایجاد شود. باید قبول کنیم این یک فکر طبیعی اما گذرا است و زمانی که فرد کمی از بحران خارج شود این فکر نیز از بین می‌رود.»
او در گفتگویش با کرمان‌نو ادامه داد:« اما اینکه این موضوع طبیعی است به معنای این نیست که نمی‌شود هیچ کاری برایش کرد. شما تصور کنید زمانی که بیمار می‌شوید و عفونتی ایجاد می‌شود تب می‌کنید پس تب یک واکنش طبیعی به عفونت است و برایش راهکاری وجود دارد. دارو مصرف می‌کنید و اقداماتی را انجام می‌دهید. در مورد خودکشی نیز همین است، زمانی که اینچنین فکری در سر فرد ایجاد می‌شود یک‌سری کار باید توسط خود او و اطرافیان انجام شود.»
بهرام‌نژاد معتقد است:« باید بدانیم که وقتی فردی این جمله را مطرح می‌کند به معنی ضعیفی اراده او نیست. نشانه‌ی اینکه او آدم بدی است نیست. بلکه استرس و فشار در فرد آنقدر بالا است که می‌تواند این فکر را در او ایجاد کند. فهمیدن همین موضوع ساده باعث می‌شود که بدانیم وقتی فردی قصد خودکشی را دارد چطوری باید با او برخورد کنیم.»
زمانی‌که این جمله را شنیدیم چکار کنیم؟
وقتی کسی قصد خودکشی دارد مهم است که از یک‌سری رفتارها پرهیز کنیم. رفتار ما در مواجه با او می‌تواند تاثیر به سزایی در تصمیم بعدی او داشته باشد. بنابراین ما نیز به‌عنوان افراد جامعه نیاز به آگاهی نسبت به قرارگیری در این شرایط داریم.
بهرام‌نژاد، روانشناس بالینی معتقد است:« وقتی این جمله که “می‌خواهم خودم را بکشم” شنیدیم نباید شروع کنیم به نصیحت کردن فرد. نباید به او احساس گناه بدهیم و مشکل او را کوچک بشماریم بلکه باید سعی کنیم با فرد همدلی کنیم.»
او اضافه کرد:« فرد دچار یک فقدان احساسی شده یا از دست دادنی را تجربه کرده است، نباید مشکل او را ساده و بی ارزش جلوه دهیم. این کار با همدلی کردن مغایرت دارد. یعنی ما نمی‌توانیم فرد را درک کنیم.»
خوب به فرد گوش دهیم
این روانشناس بالینی با تشریح هیجانات فردی که می‌گوید قصد خودکشی دارد، گفت:«در خودکشی فرد راه‌حل‌های زیادی به ذهنش نمی رسد اولین راه را انتخاب می‌کند اما زمانی که ما با فرد همدلی می‌کنیم و به او توجه می‌کنیم، هیجانش را فروکش می‌کنیم قطعا راه‌حل‌های دیگری هم به ذهنش می‌رسد.»
بهرام‌نژاد با بیان اینکه اگر نبایدها را رعایت کنیم می‌توانیم فرد را از این فکر نجات دهیم ادامه داد: «در دنیا یک شعار وجود دارد؛ ۳ الی ۵ دقیقه وقت‌گذاشتن برای یک فرد می‌تواند از خودکشی او جلوگیری کند. یعنی اگر آدمی در شرایط بحرانی قرار دارد بین ۳ تا ۵ دقیقه به او گوش بدهیم و نبایدها را رعایت کنیم پس آن آدم برای ما مهم تلقی می‌شود و این فرد با فهمیدن این موضوع که برای کسی اهمیت دارد آرام می‌شود و کمی از تنشی که دارد کاسته می‌شود.»
او اضافه کرد: «او با خودش می‌گوید این آدم برای من وقت گذاشته به من گوش داده و برای من ارزش قائل است پس من هنوز برای کسی مهم هستم. اتفاقی که می‌افتد این است که فرد کمی از فکر خودش عقب‌نشینی می‌کند. زیرا آنچه که او باور کرده و به این مرحله و فکر خودکشی رسانده این است که کسی او را دوست ندارد. اما شما با همین چند کار ساده باور او را تغییر می‌دهید.»
افکار خودکشی مانند آب‌وهوا هستند
بهرام‌نژاد با بیان اینکه باید بین فکر و عمل فرد فاصله بیندازیم گفت: «بخش دومی که مهم است این است که باید به افراد کمک کنیم که بدانند افکار خودکشی مانند آب‌وهوا هستند. در یک شرایط بحرانی در ذهن ایجاد می‌شوند و اگر ما بتوانیم آن را مدیریت کنیم و فاصله بیندازیم با گذر اندکی زمان این افکار از بین می‌روند.»
او ادامه داد: «در چنین شرایطی سعی کنیم زمان بخریم، به فرد بگوییم خیلی خب فکر خودکشی داری فعلاً آن را کنار بگذار. ما نمی‌خواهیم تو را از این کار منصرف کنیم. اما یک‌سری اقدامات را انجام بده مثلاً؛ با یک متخصص صحبت کن شاید نیاز باشد دارو مصرف کنی، اگر موثر واقع نشد بعداً تصمیم بگیر.»
او همچنین گفت افراد می‌توانند ضمن کمک‌گرفتن از آدم‌های حرفه‌ای، از خطوط بحران مثل شماره ۱۲۳ کمک بگیرند. در کرمان نیز شماره‌هایی مانند ۱۴۸۰ – ۳۷۴۷ در این زمینه پاسخگو هستند.
کسی که در مورد خودکشی با ما صحبت می‌کند درواقع می‌خواهد زنده بماند
بهرام‌نژاد معتقد است: «کسی که می‌آید و راجب خودکشی با ما صحبت می‌کند نمی‌خواهد بمیرد، در واقع می‌خواهد زنده بماند.»
او ادامه داد: «این فرد دچار شک است بین ماندن و رفتن. پس یک تلنگر کوچک می‌خواهد برای اینکه ترازو به سمت ماندن سنگین شود یا رفتن.»
این متخصص اعصاب و روان افزود: «این زمان حیاتی همان ۳ الی ۵ دقیقه است اینکه فرد به این نتیجه برسد که برای ما مهم است. این افراد به دنبال گرفتن کمک هستند. اما اگر نبایدها و رعایت نکنیم فرد را به سمت خودکشی سوق می‌دهیم.»
باورهای غلط در مورد خودکشی را باید اصلاح کنیم
آنچه که در کنار موضوع خودکشی و اقدام افراد به این کار مهم است باورهایی است که در جامعه وجود دارد. باورهای مخربی که ناخواسته آسیب‌زا هستند و اگر این باورها اصلاح نشود باعث خسارات بیشتری در جامعه می‌شود.
بهرام‌نژاد در این باره توضیح داد: «یکی از باورهای غلط این است که فکر خودکشی تنها در افکار افراد ضعیف می‌آید. اصلاً این‌طور نیست؛ بلکه در ذهن هر آدمی در شرایط بحرانی می‌آید. دومین باور اشتباه این است که کسی که فکر خودکشی دارد خیلی جدی نیست، حتماً جدی است. پس کسی که حتی به شوخی درمورد خودکشی صحبت می‌کند باید آن را جدی بگیریم. یکی دیگر از باورهای غلط این است که فکر کنیم این فکر دائمی است، درصورتی‌که با اقدامات درست و خارج‌شدن از وضعیت بحرانی این فکر هم از بین می‌رود.»
اگر خطر خودکشی جدی بود چکار کنیم؟
بهرام‌نژاد گفت: «اگر خطر خودکشی جدی است، یعنی هم فرد برنامه خودکشی دارد و هم ابزار قابل‌دسترس دارد و هم نقشه‌ی خودکشی باید خیلی بیشتر به این موضوع توجه کنیم و به یک مرکز درمانی و متخصص ارجاع داد شود. اما گاهی فقط فکر است و فرد برنامه‌ای برای این کار ندارد مثلاً می‌گوید “می‌خواهم این کار را انجام دهم؛ اما بچه‌ام که بزرگ شود آن را انجام می‌دهم.” اینجا همان مداخلات اولیه را انجام می‌دهیم و سعی می‌کنیم با صحبت‌کردن، همدلی‌کردن و گوش‌دادن بتوانیم به او کمک کنیم و اگر خطر جدی باشد به متخصص ارجاع می‌دهیم.»
نباید خودکشی را جلب توجه بدانیم
بهرام‌نژاد معتقد است: «وقتی می‌خواهیم به آدم‌ها کمک کنیم اصطلاح جلب توجه را نباید به کار ببریم. وقتی می‌گوییم جلب توجه، داریم این موضوع را بی‌اهمیت می‌کنیم. حتی اگر فرد برای جلب توجه نیز درمورد خودکشی صحبت می‌کنند باید توجه کنیم که جلب توجه نیز یک فریاد درونی برای کمک‌گرفتن است.»
او ادامه داد: «بسیاری از آدم‌ها با فرض اینکه فرد دارد جلب توجه می‌کند کوچک‌انگاری می‌کنند. اما فرد نیاز به همدلی و گوش‌دادن دارد.»
با افراد قابل‌اعتماد صحبت کنید
در کنار اقدامات اولیه که هر فرد نیاز است به‌عنوان اطرافیان کسی که می‌خواهد خودکشی کند بداند، یک‌سری اقدامات هم وجود دارد تا در زمانی که این افکار به سرمان می‌زند بهتر است آنها را انجام دهیم.
اگر بنابر مشکلات و سختی‌های زندگی دچار این افکار شدید لزوماً با افراد قابل‌اعتماد صحبت کنید. زیرا وقتی فرد با افراد قابل‌اعتماد صحبت کند می‌تواند هیجانش را به‌درستی بروز بدهد و راه‌حل‌های درست پیدا کند. یکی از بهترین گزینه‌های قابل‌اعتماد تیم درمان و پزشکی است که دوره‌های تخصصی دیدند و به راحتی می‌توان با آنها صحبت کرد.
ترس از قضاوت‌شدن را کنار بگذارید
با مراجعه به افراد قابل‌اعتماد در مورد نگرانی‌هایتان صحبت کنید و ترس از قضاوت‌شدن را کنار بگذارید.
بهرام‌نژاد در این‌باره به کرمان‌نو گفت: «خیلی از افراد به دلیل ترس از قضاوت‌شدن توسط دیگران، خواسته‌های خود را بیان نمی‌کنند و این منجر می‌شود که مشکلات فرد بیشتر شود.»
خودکشی یک راه‌حل است؛ اما یک راه‌حل ناسازگارانه
این روانشناس بالینی معتقد است: «وقتی که افراد از دوران بچگی راه‌حل و مهارت حل مسئله بیاموزند دیگر در شرایط بحران راه‌حل‌های محدودی به ذهنشان نمی‌رسد. این افراد زمانی که از دیگری کمک می‌گیرند راه‌حل‌های بیشتری را پیدا می‌کنند.»
بهرام‌نژاد در ادامه گفت: «البته باید دقت داشته باشیم بعضی از مشکلات راه‌حل ندارند مثل فقدان‌ها و از دست‌دادن‌ها. یکی از راه‌حل‌های آن پذیرش است. در این شرایط پذیرش بخشی از راه‌حل است. وقتی یک عزیزی را به هر دلیلی از دست می‌دهیم چه مرگ، طلاق یا هر از دست‌دادنی. می‌پذیریم که فرد نیست؛ بنابراین سوگواری می‌کنیم. گریه می‌کنیم واکنش‌های هیجانی بروز می‌دهیم و این‌ها کمک می‌کنند که پروسه‌ای را طی کنیم و به پذیرش برسیم.»
او افزود: «مهارت‌آموزی به ما کمک می‌کند وقتی دچار غم، خشم، اندوه و استرس می‌شویم راه‌حل‌هایی بلد باشیم تا بتوانیم آنها را برطرف کنیم. پس خیلی مهم است که ما در زمان سلامت‌مان مهارت‌هایمان کار کنیم و یاد بگیریم.»
آنچه که دررابطه‌با خودکشی مهم است نحوه‌ی صحیح رفتار ما با فردی است که گویا به ته خط رسیده است. ما با اقدامات صحیح و به‌موقع هم می‌توانیم به او کمک کنیم و هم می‌توانیم ناخواسته خودمان سوق‌دهنده‌ی او به سمت خودکشی باشیم. پس آموزش و آگاهی نسبت به این کار می‌تواند تا حد زیادی در پیشگیری خودکشی کمک کند.